The Relativisation of University. Deliberations on Academic Freedom of Expression in Light of the Reform of Science and Higher Education
DOI:
https://doi.org/10.34767/FE.2020.02.03Słowa kluczowe:
uniwersytet, wolność akademicka, relatywizacja, kultura akademicka, reforma nauki i szkolnictwa wyższegoAbstrakt
Rozważania prezentowane w niniejszym artykule koncentrują się wokół wolności słowa na uniwersytecie, ze szczególnym uwzględnieniem pytania: kto i na podstawie jakich kryteriów może wyznaczać jej granice? Stawiam tezę, że targany głębokimi reformami uniwersytet jest instytucją niezdolną do ustanawiania uniwersalnych oraz możliwych do przestrzegania w komunikacyjnej praktyce granic wypowiedzi. Przyczyn owego stanu upatruję w zjawisku relatywizacji akademickiej kultury, prowadzącym do równoprawności heterogenicznych znaczeń uniwersytetu. Charakterystykę wskazanego zjawiska osadzam w kontekście współczesnej reformy sektora nauki i szkolnictwa wyższego, ze szczególnym uwzględnieniem zmian dokonujących się w kulturze organizacyjnej uczelni, w etosie nauki oraz dezinstytucjonalizacji akademickich programów działania.
Bibliografia
Akerlind G., Cayrooz C., Understanding Academic Freedom: The views of social scientists, “Higher Education Research & Development”, 2003, 22 (3), p. 327-344.
Amsterdamski S., Nauka, [in:] Encyklopedia socjologii, (eds.) Z. Bokszański, K. Gorlach, T. Krauze, W. Kwaśniewicz, E. Mokrzycki, J. Mucha, A. Piotrowski, T. Sozański, A. Sułek, J. Szmatka, W. Wincławski, Oficyna Naukowa, Warszawa 1999, t. 2.
Antonowicz D., Problem interdyscyplinarności na przykładzie rozwoju oraz instytucjonalizacji badań nad szkolnictwem wyższym, [in:] Interdyscyplinarnie o interdyscyplinarności. Między ideą a praktyką, (eds.) A. Chmielewski, M. Dudzikowa, A. Grobler, Impuls, Krakow 2012.
Kobylarek A., Osiąganie konsensusu interesariuszy edukacji akademickiej. O społecznej misji uniwersytetu, [in:] Fabryka dyplomów czy Universitas? O „nadwiślańskiej” wersji przemian w edukacji akademickiej, (ed.) M. Czerepaniak-Walczak, Impuls, Kraków 2013.
Antonowicz D., Uniwersytet: od korporacji do instytucji, „Zagadnienia Naukoznawstwa”, 2002, 4, p. 513-537.
Bauer M., Askling B., Marton S. G., Marton F., Transforming Universities: Changing Patterns of Governance, Structure and Learning in Swedish Higher Education, Jessica Kingsley Publishers, London 1992.
Becher T., Trowler P. R., Academic tribes and territories. Intellectual enquiry and the culture of disciplines, Open University Press, Buckingham 2001.
Berger P., Zijderveld A., Pochwała wątpliwości. Jak mieć przekonania i nie stać się fanatykiem, tłum. S. Baranowski, Vis-a-Vis Etiuda, Kraków 2015.
Bieliński J., Tomczyńska A., Etos nauki we współczesnej Polsce, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe”, 2019, 1-2 (53-54), p. 220-250.
Biłgorajski A., Granice wolności wypowiedzi czy wolność wypowiedzi ponad granicami? Kilka uwag na temat zakresu wolności wypowiedzi w Rzeczypospolitej Polskiej, [in:] Wolność wypowiedzi i jej granice. Analiza wybranych zagadnień, (ed.) A. Biłgorajski, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2014.
Bińczyk E., Świadectwo i autorytet, [in:] Przewodnik po epistemologii, (ed.) R. Ziemińska, Wydawnictwo WAM, Kraków 2013.
Boruszewski J., Dostępność wiedzy naukowej a jej intersubiektywna komunikowalność, [in:] Komunikacja naukowa w humanistyce, (ed.) E. Kulczycki, Wydawnictwo Naukowe IF UAM, Poznan 2017.
Bralczyk J., „Autonomia”, „samorządność”, „niezależność”, w języku polskim, [in:] Autonomia uczelni i środowiska akademickiego – odpowiedzialność i etos akademicki, Instytut Problemów Współczesnej Cywilizacji, Warszawa 2017.
Brzeziński J. M., Uniwersytet: między tradycją i wyzwaniami przyszłości, [in:] Uniwersytet XXI wieku. Między uniwersytetem Humboldta a uniwersytetem badawczym, (eds.) J. M. Brzeziński, T. Wallas, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2019.
Brzeziński J., Co to znaczy dzisiaj być człowiekiem uniwersytetu?, „Nauka”, 2000, 4, p. 85-101.
Burawski D. (ed.), Uniwersytet trzeciej generacji. Stan i perspektywy rozwoju, Europejskie Centrum Wspierania Przedsiębiorczości, Poznań 2013.
Burrell G., Morgan G., Sociological Paradigms and Organisational Analysis. Elements of the Sociology of Corporate Life, Ashgate, Burlington 1979.
Chomik D., Ostrowicka H., The Status Quo, Imponderables of Change, and Evaluation: Between Higher Education Policy and Academic Discourse, „Forum Qualitative Sozialforschung”, 2019, 1 (20), art. 11.
Cohen L., Manion L. Morrison K., Research Methods in Education, Routledge, London and New York 2018.
Creswell J. W., Research Design. Qualitative, Quantitative, and Mixed Method Approaches, Sage Publications, Los Angeles, London, New Delhi, Singapore, Washington 2014.
Crotty M., The Foundations of Social Research: Meaning and Perspective in the Research Process, Sage, London 1998.
Czerepaniak-Walczak M. (ed.), Fabryka dyplomów czy Universitas? O „nadwiślańskiej” wersji przemian w edukacji akademickiej, Impuls, Kraków 2013.
Drozdowicz Z., Korporacyjny i świątynny typ kultury akademickiej, [in:] Uniwersytet XXI wieku. Między uniwersytetem Humboldta a uniwersytetem badawczym, (eds.) J. M. Brzeziński, T. Wallas, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2019.
Dziedziczak-Foltyn A., Reforma szkolnictwa wyższego w Polsce w debacie publicznej. Bilans dyskusji o uniwersytetach (1990-2015), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2017.
Gajda S., Styl naukowy, [in:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, (ed.) J. Bartmiński, Instytut Filologii Polskiej UMCS, Wrocław-Lublin 1993.
Goćkowski J., Autorytet w nauce, [in:] Filozofia a nauka. Zarys encyklopedyczny, (eds.) Z. Cackowski, J. Kmita, K. Szaniawski, P. Smoczyński, Zakład Narodowy im Ossolińskich, Wrocław 1987.
Górniak J., Ustawa 2.0: partycypacyjny model istotnej zmiany regulacyjnej, Nauka i Szkolnictwo Wyższe, 2017, 2 (50), pp. 129-146.
Górniewicz J., Piotrowski P., Uniwersytet jako źródło wartości kultury. Szkice humanistyczno--filozoficzne, Pracownia Wydawnicza ElSet, Warszawa-Olsztyn 2014.
Grobler A., Prawda, jej namiastki i paradoksy z nimi związane, [in:] Przewodnik po epistemologii, (ed.) R. Ziemińska, Wydawnictwo WAM, Kraków 2013.
Heller M., Moralność myślenia, Copernicus Center Press, Kraków 2015.
Heywood A., Ideologie polityczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
Jaworski L., Wolność prasy i innych środków społecznego przekazu jako zasada ustrojowa Rzeczypospolitej Polskiej, Zarządzanie Mediami, 2014, 2 (1), pp. 1-16.
Kisiel P., Ethos nauki i uczonego w świetle koncepcji nauki J. Goćkowskiego, „Zagadnienia Naukoznawstwa”, 2011, 2 (188).
Kobylarek A., Uniwersytet. Zarys idei podstawowej, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe”, 2002, 1, pp. 90-100.
Kostkiewicz J., Domagała-Kręcioch A., Szymański M. J. (eds.), Szkoła wyższa w toku zmian. Debata wokół ustawy z dnia 18 marca 2011 roku, Impuls, Kraków 2011a.
Kostkiewicz J., Domagała-Kręcioch A., Szymański M. J. (ed)., Szkoła wyższa w toku zmian. Diagnozy i konstatacje, Impuls, Krakow 2011b.
Kruszelnicki M., Uniwersytet jako wspólnota audytowanych, [in:] Przeszkody dla rozwoju humanistyki w szkołach wyższych (z pedagogiką w tle). W perspektywie troski o uniwersytet, kulturę humanistyczną i podręczniki, (eds.) M. Jaworska-Witkowska, L. Witkowski, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011.
Kulczycki E., Punktoza jako strategia w grze parametrycznej w Polsce, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe”, 2017, 1 (49), pp. 63-79.
Kwiek M., Co to znaczy atrakcyjny uniwersytet? Różne konsekwencje transformacji instytucjonalnych dla różnych interesariuszy, [in:] Wolność, równość, uniwersytet, (eds.) C. Kościelniak, J. Makowski, Instytut Obywatelski, Warszawa 2011.
Kwiek M., Transformacje uniwersytetu. Zmiany instytucjonalne i ewolucje polityki edukacyjnej w Europie, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2010.
Leśniak A., Political Correctness, czyli o etycznej wrażliwości języka, Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, 2017, 313, pp. 147-160.
Maćkiewicz J., Jak dobrze pisać? Od myśli do tekstu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.
Melosik Z., Uniwersytet i przemiany kultury współczesnej, [in:] Edukacja. Społeczne konstruowanie idei i rzeczywistości, (ed.) M. Cylkowska-Nowak, WOLUMIN, Poznań 2000.
Melosik Z., Wolność akademicka. Konteksty i rekonstrukcje, „Rocznik Lubuski”, 2015, 41 (2).
Melosik Z., Uniwersytet i społeczeństwo. Dyskursy wolności wiedzy i władzy, Impuls, Kraków 2009.
Merton R., Nauka i demokratyczny ład, [in:] Teoria socjologiczna i struktura społeczna, R. K. Merton, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
Mrozek J. J., Wolność słowa. Wymiar prawny. Skrypt akademicki, Polskie Towarzystwo Polityki Zagranicznej, Częstochowa 2018.
Nijakowski L. M., Elity w perspektywie socjologicznej analizy dyskursu, [in:] Dyskurs elit symbolicznych. Próba diagnozy, (eds.) M. Czyżewski, K. Franczak, M. Nowicka, J. Stachowiak, Wydawnictwo Akademickie SEDNO, Warszawa 2014.
Nowakowska-Siuta R., Romantyczny i pragmatyczny. Idea niemieckiego uniwersytetu neohumanistycznego i jej społeczne rekonstrukcje, Wydawnictwo ChAT, Warszawa 2018.
Ostrowicka H., Spychalska-Stasiak J., Uodpowiedzialnianie akademii – formacje wiedzy i władza parametryzacji w dyskursie akademickim, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe”, 2017, 1 (49), pp. 105-131.
Ostrowicka H., Spychalska-Stasiak J., Stankiewicz Ł., Chomik D., Falkowski T., Rzyska A., Dyskursywny obraz reformy szkolnictwa wyższego w Polsce 2011-2014, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019.
Pauluk D., Współczesny uniwersytet w potocznych doświadczeniach studentów, „Teraźniejszość Człowiek Edukacja”, 2016, 19, 3 (75), pp. 183-196.
Pauluk D., Student na współczesnym uniwersytecie. Ideały i codzienność, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2010.
Rembierz M., Uniwersytet – wolność – bezinteresowność. Tradycyjny etos i współczesne przemiany tożsamości uniwersytetu, „Pedagogika Szkoły Wyższej”, 2015, 2, p. 42.
Rojek M., Poprawność polityczna wobec systemu oświaty – wybrane przykłady i konsekwencje, „Forum Oświatowe”, 2012, 24/2 (47), pp. 33-47.
Rubacha K., Nowe kategorii pojęciowe współczesnej teorii wychowania, [in:] Pedagogika. Podręcznik akademicki, vol. II, (eds.) Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
Shore C., Wright S., Audit Culture Revisited. Rankings, Ratings, and the Reassembling of Society, “Current Anthropology”, 2015, 56 (3), pp. 421-444.
Shore C., Wright S., Governing by Numbers: Audit Culture, Rankings and the New World Order, “Social Anthropology”, 2015, February, pp. 22-28.
Siegel H., Myślenie krytyczne i indoktrynacja, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2019.
Slaughter S., Roades G., Academic Capitalism: Politics, Policies, and the Entrepreneurial University, Johns Hopkins University Press, Baltimore 1997.
Spychalska-Stasiak J., Tracing the trauma discourse in the methodological self-knowledge od pedagogy, “Culture Society Education”, 2017, 2 (12), pp. 217-243.
Spychalska-Stasiak J., „Universitas studiorum? Analiza formacji wiedzy na temat relacji nauczyciel akademicki – student”, [in:] Dyskursywny obraz reformy szkolnictwa wyższego w Polsce 2011-2014, (eds.) H. Ostrowicka, J. Spychalska-Stasiak, Ł. Stankiewicz,
D. Chomik, T. Falkowski, A. Rzyska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019, pp. 109-127.
Spychalska-Stasiak J., Ostrowicka H., Academic discourse: formations of knowledge about the reform, [in:] Dispositif of the University Reform. Higher Education Policy Discourse in Poland, (eds.) H. Ostrowicka, J. Spychalska-Stasiak, Ł. Stankiewicz, Routledge, London and New York 2020.
Spychalska-Stasiak J., Okońska E., Uniwersytet i jego relacje z otoczeniem. Analiza dyskursu akademickiego, „Przegląd Socjologiczny”, (article under review).
Stankiewicz Ł., Wizje uniwersytetu w Polskiej debacie publicznej 2007-2009, Impuls, Kraków 2018.
Sułkowski Ł., Kultura akademicka. Koniec utopii?, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2016.
Szafran J., O merkantylizacji szkolnictwa wyższego uwag kilka, [in:] Edukacja, uniwersytet, oświata dorosłych. Studia z pedagogiki ofiarowane Profesorowi Kazimierzowi Przyszczypkowskiemu, (ed.) Wiesław Ambrozik, Wydawnictwo UAM, Poznań 2014.
Szahaj A., E pluribus unum? Dylematy wielokulturowości i politycznej poprawności, Universitas, Kraków 2004.
Szewioła P., Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczycieli akademickich. Wolność słowa na uczelniach ma się dobrze. Formalnie, Gazeta Prawna.
Szostek A., Autonomia uczelni a odpowiedzialność wobec społeczeństwa, [in:] Autonomia uczelni i środowiska akademickiego – odpowiedzialność i etos akademicki, Instytut Problemów Współczesnej Cywilizacji, Warszawa 2017.
Sztompka P., Autonomia: Fundament kultury akademickiej, [in:] Autonomia uczelni i środowiska akademickiego – odpowiedzialność i etos akademicki, Instytut Problemów Współczesnej Cywilizacji, Warszawa 2017.
Sztompka P., Misja uniwersytetu dzisiaj, [in:] Uniwersytet XXI wieku. Między uniwersytetem Humboldta a uniwersytetem badawczym, (eds.) J. M. Brzeziński, T. Wallas, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2019.
Tight, M., So what is academic freedom, [in:] Academic freedom and responsibility, (ed.) M. Tight, UK, SRHE & OU Press, Buckingham 1988.
Wacławczyk W., Wolność słowa. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2009.
Weingart P., Die Stunde der Wahrheit? Zum Verhältnis der Wissenschaft zu Politik, Wirtschaft und Medien in der Wissengesellschaft, Weilerswist 2005.
Zakowicz I., Idea uniwersytetu Wilhelma von Humboldta – kontynuacja czy zmierzch?, „Ogrody Nauk i Sztuk”, 2012, 2, pp. 62-74.
Zakowicz I., Uniwersytet – przedsiębiorstwo produkcyjno-usługowe, student – klient supermarketu? Czyli szkolnictwo wyższe w procesie zmian, [in:] Fabryka dyplomów czy Universitas? O „nadwiślańskiej” wersji przemian w edukacji akademickiej, (ed.) M. Czerepaniak-Walczak, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2013.
Ziman J., Postacademic science: Constructing knowledge with networks and norms, „Science Studies” 1996, 9 (1), pp. 67-80.
Ziman J., Real Science. What it is and what it means?, The Cambridge University Press, Cambridge 2000.
Żylicz M., Uniwersytet badawczy – wyzwania i zagrożenia, [in:] Uniwersytet XXI wieku. Między uniwersytetem Humboldta a uniwersytetem badawczym, (eds.) J. M. Brzeziński, T. Wallas, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2019.
