W sprawie fortyfikacji zamku bydgoskiego z planu Erika Dahlbergha
DOI:
https://doi.org/10.34767/KB.2023.44.01Słowa kluczowe:
Erik Dahlbergh, Bydgoszcz, zamek, fortyfi kacje, XVII wiekAbstrakt
Sporządzony w XVII stuleciu przez Erika Dahlbergha widok i plan miasta wraz z zamkiem, pozostają najstarszymi znanymi źródłami – ikonografi cznym i kartografi cznym do dziejów staropolskiej Bydgoszczy. Powoduje to, że są często przywoływane w opracowaniach naukowych i popularnych, stając się podstawą do różnych dywagacji historycznych. Brak materiałów porównawczych utrudnia jednoznaczne rozstrzygnięcie ich wiarygodności. Dotychczas w odniesieniu do planu zamku przyjmowano, że Dahlbergh przedstawił na nim stan faktyczny naniesionych umocnień. Przy założeniu tym pominięto rolę jaką pełnił w armii króla Karola X Gustawa. Zadania wykonywane przez tego ofi cera w trakcie działań podejmowanych podczas szwedzkiego najazdu na terytorium Rzeczpospolitej w okresie drugiej wojny północnej, wskazują, że stworzył on koncepcję unowocześnienia bydgoskiego, średniowiecznego zamku i dostosowania go do nowych technik oblężniczych. Potwierdzenie stanowią wyniki najnowszych badań archeologicznych, które umożliwiły poczynienie zupełnie nowych ustaleń w sprawie lokalizacji, wymiarów i ufortyfi kowania bydgoskiej warowni pozwalając zweryfi kować wcześniejsze hipotezy.
Bibliografia
Atlas historyczny miast polskich, t. 2, Kujawy, z. 1, Bydgoszcz, red. A. Czacharowski, Toruń 1997.
Bednarczyk P., Kaplica Moskiewska – co zobaczył Erik Dahlbergh?, „Stan Badań nad Wielokulturowym Dziedzictwem Dawnej Rzczypospolitej”, t. VIII, red. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2017, s. 253–276.
Bydgoszcz – Stare Miasto, [w:] „Wczesnośredniowieczne grodziska w Polsce” t. 1, pod red. W. Chudziaka i J. Bojarskiego, Wrocław 2019, s. 63–108.
Chudziak W., Z badań nad wczesnośredniowiecznym zespołem osadniczym w Bydgoszczy, „Komunikaty Archeologiczne”, t. 6, 1994, s. 57–69.
Chudziak W., Wczesnośredniowieczny ośrodek bydgoski w świetle źródeł archeologicznych, [w:] „Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum”, red. H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński, Poznań, 177–186.
Dahlbergh E., Suecia antiqua et hodierna, t. I–III, Stockholm 1716.
„Dziennik Kujawski”, R. III, Nr 113, Inowrocław, s. 1–2, 1895.
Grochowski R., Zamek bydgoski, „Kronika Bydgoska”, t. XXVII, 2006, s. 11–74.
Grochowski R., Bramy, wały i fortyfikacje bastionowe dawnej Bydgoszczy, „Kronika Bydgoska”, t. XXI, Bydgoszcz 2002, s. 152–185.
Guldon Z., Kabaciński R., Szkice z dziejów dawnej Bydgoszczy. (XVI–XVIII w.), Bydgoszcz 1975.
Heyduk B., Dahlbergh w Polsce. Dziennik i ryciny szwedzkie z dziejów „potopu” 1656–1657, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1971.
Kohte J., Verzeichnis der Kunstdenkmäler der ProvinzPosen, Bd. 4, Berlin 1897.
Krawczuk W., Eryk Dahlberg i Samuel Pufendorf – postulaty badawcze, „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 17, 2010, s. 35–40.
Kühnast L., Historische Nachrichten über die Stadt Bromberg von der Gründung der Stadt bis zur Preussischen Besitznahme, Bromberg–Berlin–Posen 1837.
Łbik L. Widok i plan Bydgoszczy z czasów szwedzkiego „potopu”, „Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i regionu”, z. 3, Bydgoszcz 1998, s. 17–25.
Łbik L., Zamek w Bydgoszczy, Komunikaty Archeologiczne VI, Bydgoszcz 1994, s. 133–156.
Łopatecki K., Itineraria jako źródła poznania myśli strategicznej i operacyjnej w okresie panowania Stefana Batorego, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” R. 63: 2018 nr 2, s. 29–49.
Łopatecki K., Prace kartograficzne wykonywane na ziemiach Rzeczypospolitej przez szwedzkich inżynierów wojskowych w XVII stuleciu, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, T. XLVI, s. 55–80.
Łopatecki K., Stan badań nad ocena wiarygodności Grafik autorstwa Erika Dahlbergha, „Stan Badań nad Wielokulturowym Dziedzictwem Dawnej Rzeczypospolitej”, t. VIII, red. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2017, s. 183–203.
Mincer F., Czasy „potopu” szwedzkiego (1655–1660). [w:] „Historia Bydgoszczy”, tom 1, Bydgoszcz 1991, s. 232–238.
Opisy starostwa bydgoskiego z lat 1661–1765, wyd. Z. Guldon, Bydgoszcz 1966.
Polkowski I., Bydgoszcz. Kilka historycznych wspomnień o zamku i mieście, Poznań 1871.
Przyboś A., Eryk Dahlbergh, szwedzki pamiętnikarz (1625–1703), „Rocznik NaukowoDydaktyczny. Prace historyczne”, z. 6, 1972, s. 189–210.
Przyboś A., Wstęp, [w:] B. Heyduk, Dahlbergh w Polsce. Dziennik i ryciny szwedzkie z dziejów „Potopu” 1656–1657, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1971, s. 9–13.
Pufendorf S., De rebus a Carolo Gustavo Sveciae Rege gestis commentariorum libri septem, Norimbergae 1696.
Pufendorf S., Sieben Bücher Von denen Thaten Carl Gustavs, Königs in Schweden, Nürnberg 1697.
Pufendorf S., Siedem ksiąg o czynach Karola Gustawa króla Szwecji, oprac. i tłum. Wojciech Krawczuk, Warszawa 2013.
Schmidt E., Aus Bromberg Vorzeit. Die Burg Bydgoszcz–Bromberg, Bromberg 1902.
Schmidt E., Die Burg Bydgoszcz–Bromberg, „Aus dem Posener Lande”, Jg. 5, H. 8, 1910, s. 374–379.
Siwiak A., Siwiak W., Gród i zamek bydgoski w świetle badań archeologicznych w trakcie budowy sieci ciepłowniczej w ciągu ulicy Grodzkiej, Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu, z. 16, Bydgoszcz 2011, s. 10–17.
Siwiak A., Siwiak W., Zamek bydgoski w najnowszych badaniach archeologicznych, [w:] XXII Sesja Pomorzoznawcza. Od epoki kamienia do nowożytności”, pod red. J. Woźnego, J. Szałkowskiej-Łoś, J. Łosia, Bydgoszcz 2021, s. 317–325.
Tomkiewicz W., Weduty polskie z albumu J. R. Storna, „Rocznik Historii Sztuki, t. III, 1962, s. 262–288.
Woźny J., Zamek bydgoski w świetle źródeł archeologicznych, „Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu”, z. 1, Bydgoszcz 1996, s. 14–18.
Zyglewski Z., Bydgoska fara w świetle wczesnych źródeł ikonograficznych i kartograficznych, [w:] „Kościół katedralny w Bydgoszczy”, red. A. Jankowski, D. Karczewski, Bydgoszcz 2018, s. 141–165.
Zyglewski Z., Dwa najstarsze plany Bydgoszczy z roku 1657, „Kronika Bydgoska”, t. XVI, 1994, Bydgoszcz 1995, s. 120–130.
