Pamięć o powstaniu styczniowym na łamach „Dziennika Bydgoskiego” w okresie panowania pruskiego w Bydgoszczy
DOI:
https://doi.org/10.34767/KB.2023.44.17Słowa kluczowe:
Bydgoszcz, „Dziennik Bydgoski”, powstanie styczniowe, obchody rocznicowe, zabór pruskiAbstrakt
„Dziennik Bydgoski” był polską gazetą wydawaną począwszy od 1 stycznia 1908 r., gazetą, której twórcy i wydawcy stawiali sobie za cel: propagowanie polskiej mowy, zwalczanie przejawów lojalizmu i ugodowości wobec zaborcy oraz ożywienie prac polskich organizacji społeczno-kulturalnych. Powstanie styczniowe było zrywem niepodległościowym, który, podobnie jak powstanie listopadowe, nie objął swoim zasięgiem ziem zaboru pruskiego, a więc i Bydgoszczy, ale ta odegrała w nim ważną rolę, głównie z uwagi na swoje położenie komunikacyjne, ale i zaangażowanie bydgoszczan. Było też zrywem, który zakończył się klęską i na niemal pół wieku zatrzymał polskie zbrojne dążenia do wolności. Powstanie styczniowe stworzyło jednak pewien mit walk niepodległościowych, a jego wspomnienie miało uczyć kochać i dbać o to, co najdroższe: kulturę narodową, tradycję, język ojczysty, bo to stanowić miało podstawę do odzyskania ojczyzny. Jednym z elementów pielęgnowania tradycji narodowej była pamięć o chwalebnych, ale i tragicznych, wydarzeniach z przeszłości. Polacy pamiętali o powstańcach i ich poświęceniu, ale warunki polityczne, w którym przyszło im żyć, nie zawsze umożliwiały publiczne okazywanie tej pamięci i składanie hołdu bohaterom. Tak było m.in. w zaborze pruskim. Gdy w 1913 r. przypadała 50. rocznica wybuchu powstania styczniowego, bydgoszczanie nie mogli przejść obok niej w ciszy, milczeć też nie mogła redakcja „Dziennika Bydgoskiego”, która przygotowała obszerny artykuł na pierwszej stronie. Oficjalnych i publicznych uroczystości nie było jednak, było też dużo skromniej i z mniejszym rozmachem niż w Poznaniu, ale pamiętano. Tekst ma pokazać, jak w Bydgoszczy, mimo trudnych warunków wynikających z antypolskiej polityki pruskiej oraz bardzo niekorzystnej sytuacji narodowościowej, starano się tę pamięć o powstańcach pielęgnować i jaki wkład w tym miała jedyna polska gazeta wychodząca w Bydgoszczy.
Bibliografia
Opracowania
Bartusówna M., W jubileuszową rocznicę Powstania Styczniowego, cz. 1–2, Lwów 1913.
Białynia-Chołodecki J., Pamiętnik powstania styczniowego w pięćdziesiątą rocznicę wypadków (wznowienie księgi pamiątkowej tegoż samego autora wydanej staraniem Komitetu Obywatelskiego we Lwowie w 1904 roku), Lwów 1913.
Brodniewicz T., Wielkopolski Związek Śpiewaczy w latach 1892–1939, [w:] Śpiewactwo polskie na Ziemi Bydgoskiej, Bydgoszcz 2000.
Cieślikowa A., Edmund Libański i jego lwowskie czasopismo „Przemysłowiec” (1903–1910),„Rocznik historii prasy polskiej” 2016, t. 19, z. 3, s. 57–73 [pdf online: https://rhpp.up.krakow.pl/article/view/3523/3143 [dostęp 20.07.2023].
Galos A., Z dziejów genezy jednego paragrafu, „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie” 1994,nr 2–3, s. 147–259.
Gloria victis 1863–1864. Pamięć i tradycja, https://www.warszawa.ap.gov.pl/powstanie/lowicz/02.html [dostęp 30.06.2023].
Gloria victis: jak obchodzono kolejne rocznice Powstania Styczniowego: materiały ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej, https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/doccontent?id=271288&from=FBC [dostęp: 30.06.2023].
Grysińska-Jarmuła K., Postawy narodowe Polaków w Bydgoszczy po upadku powstania styczniowego, „Ziemia Kujawska” 2016, t. 25, s. 51–60.
Grysińska-Jarmuła K., Muzyka jako przejaw patriotyzmu i narzędzie do walki z germanizacją na przykładzie aktywności bydgoskich towarzystw muzycznych, „Kronika Bydgoska” 2022, t. 43, s. 15–39.
Grysińska-Jarmuła K., Próby utrzymania polskości miasta i jego mieszkańców w dobie zaborów na przykładzie Bydgoszczy [w druku].
Hahn W., Rok 1863 w dramacie polskim, Lwów 1913.
Hemmerling Z., Geneza i znaczenie pruskiej ustawy wywłaszczeniowej, Poznań 1961.
Jakóbczyk W., Studia nad dziejami Wielkopolski w XIX wieku, t. 1 (dzieje pracy organicznej), Poznań 1951.
Jakóbczyk W., Studia nad dziejami Wielkopolski w XIX wieku, t. 3 (1890–1914), Poznań 1967.
Jakóbczyk W., Dzieje Wielkopolski. Lata 1793–1918, Poznań 1873.
Jakóbczyk W., Towarzystwo Naukowej Pomocy w Wielkopolsce 1841–1939, Poznań 1985.
Jakóbczyk W., W poznańskim Bazarze 1838–1939, Poznań 1986.
Janiszewska-Mincer B., Cenzura pruska wobec polskiej pieśni patriotycznej w latach 1850–1920, [w:] Śpiewactwo polskie na Ziemi Bydgoskiej, Bydgoszcz 2000, s. 60–66.
Janiszewska-Mincer, Znaczenie pieśni polskiej pod zaborem pruskim od połowy XIX wieku, „Zeszyty Naukowe Akademii Muzycznej im Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy”,nr 11, Bydgoszcz 1998, s. 5–12.
Jeleniewski M., Wielojęzyczna bydgoska prasa lokalna do 1939 roku, [w:] „Bydgoszcz miasto wielu kultur i narodowości”, Bydgoszcz 2009, s. 199–215.
Jeleniewski M., Dziennik Bydgoski, [w:] Encyklopedia Bydgoszczy, t. II, red. W. Jastrzębski, Bydgoszcz 2017, s. 139.
Jeleniewski M., Bydgoska prasa lokalna i regionalna w latach 1808–2021, Bydgoszcz 2021.
Karwowski S., Historya Dziennika Poznańskiego Od roku 1859–1864, [w:] Księga jubileuszowa „Dziennika Poznańskiego” 1859–1909, Poznań 1909, s. 3–101.
Kłaput-Wiśniewska A., Echa powstania styczniowego w kulturze muzycznej Pomorza i Kujaw do 1939 roku, „Ziemia Kujawska” 2016, t. 25, s. 61–74.
Kmiecik Z., Myśliński J., Jakóbczyk W., Cieślak T., Paczkowski A., Garlicka A., Notkowski A., Prasa polska w latach 1864–1918, Warszawa 1976.
Kozłowski J., Wielkopolska po pruskim zaborem w latach 1815–1918, Poznań 2004.
Kucharczyk G., Boże coś Polskę: – Pieśń „patriotycznie tendencyjna”. Aspekty działalności pruskiej cenzury w II połowie XIX wieku, „Kwartalnik Historyczny” 2000, t. 3, s. 27–41.
Kucharczyk G., Cenzura pruska w Wielkopolsce w czasach zaborów 1815–1914, Poznań 2001.
Kuczma R., Mała Encyklopedia – litera „D”, „Kalendarz Bydgoski” 2000, s. 283–284.
Kula M., Dlaczego obchodzimy rocznice?, „Łambinowski Rocznik Muzealny” 2013, t. 36, s. 13–25.
Kutta J., Magdziński Teofil, [w:] Bydgoski słownik biograficzny, t. 2, Bydgoszcz 1995, s. 96–99.
Kutta J., Kiedrowski Franciszek, [w:] Bydgoski słownik biograficzny, t. 3, red. J. Kutta, Bydgoszcz 1996, s. 75.
Łuczak Cz., Dzieje gospodarcze Wielkopolski w okresie zaborów (1815–1918), Poznań 2001.
Moszyński J., W wigilię Styczniowego Powstania, Kraków 1913.
Myśliborski-Wołowski S., Bydgoszcz i powiat bydgoski w latach powstania styczniowego, „Prace Komisji Historii” 1970, t. 7.
Nadolska A., Nasze „strażniczki polskości”. Aktywność patriotyczna kobiet w Bydgoszczy pod koniec okresu pruskiego, „Tabularium Historiae” 2020, t. 8, s. 49–87.
Nowakowski S., Bydgoszcz w pamiętnym roku 1863, Bydgoszcz 1938.
Opioła-Cegiełka M., Bydgoszcz w latach 1863–1864. Udział bydgoszczan w powstaniu styczniowym, „Kronika Bydgoska” 2012, t. 33, s. 71–81.
Ożóg K., Pamięć o powstaniu styczniowym w pomnikach przełomu wieków w Galicji, „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie” 2013, t. 58, s. 35–46.
Padechowicz M., Adam Staszczyk (1850–1909) cechmistrz ślusarzy i poeta krakowski, Kraków 1962.
Piotrowski B., Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk: w służbie narodu i nauki 1857–1918, Poznań 1983. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Historia, http://ptpn.poznan.pl/o-ptpn/historia [dostęp: 20.07.2023].
Pirko M., Niemiecka polityka wywłaszczeniowa na ziemiach polskich w l. 1907–1908,Warszawa 1963.
Podgóreczny J., „Dom Polski” w Bydgoszczy, „Kalendarz Bydgoski” 1973, s. 172–175.
Pomnik Artura Grottgera, „Czas” 1903, nr 111 (z dnia 16 maja), s. 1; online: http://www.mbc.malopolska.pl/dlibra/publication id=40195&tab=3 [dostęp. 20.07.2023].
Powstanie styczniowe i jego związki z Krakowem, https://krakowzwiedzanie.pl/powstanie-styczniowe-i-jego-zwiazki-z-krakowem/ [dostęp. 15.07.2022].
Przewodnik po wystawie roku 1913 (1863–1913), Lwów 1913; pdf online: https://sbc.org.pl/dlibra/publication/13690/edition/12457?language=en [dostęp: 30.06.2023].
Rocznice narodowe. Wskazówki i materiały potrzebne dla urządzających obchody narodowe, oprac. M. Bogusławska, Lwów–Warszawa 1926.
Rudnicki D.B., „Dziennik Bydgoski”. Lata 1907–1920, Bydgoszcz 1991.
Szudarek A., Kwestia narodowa i kwestia kobieca. Zadania Wielkopolanek w obliczu zaostrzenia polityki germanizacyjnej w 1908 r. w opinii warszawskich czasopism dla kobiet, [w:] Polityka i politycy w prasie XX i XXI wieku: polityka w prasie kobiecej, red.M. Dajnowicz, A. Miodowski, Białystok 2019, s. 15–31.
: album pamiątek, oprac. F. Jaworski, Lwów 1913.
–1913. Album powstania styczniowego (w pięćdziesiątą rocznicę powstania), Lwów 1913.
Umiński J., ChlewickaA., Księgarstwo, [w:] Encyklopedia Bydgoszczy, t. I, red. W. Jastrzębski, Bydgoszcz 2011, s. 80.
Wajda K., Przemiany terytorialne i ludnościowe w latach 1850–1914, [w:] Historia Bydgoszczy, t. I (do roku 1920), red. M. Biskup, Warszawa–Poznań 1991, s. 505–529.
Wereszycki H., Historia polityczna Polski 1864–1918, Wrocław 1990.
Wojciak J., Stosunki polityczne i narodowościowe w latach 1859–1914, [w:] Historia Bydgoszczy (do roku 1920), red. M. Biskup, Poznań–Bydgoszcz 1991, s. 541–585.
Artykuły prasowe
Sprawa wywłaszczenia w parlamencie niemieckim,„Dziennik Bydgoski”1908, nr 13, s. 1.
Drugie czytanie projektu wywłaszczenia w parlamencie pruskim,„Dziennik Bydgoski”1908, nr 14, s. 1.
Sprawa wywłaszczenia w parlamencie pruskim,„Dziennik Bydgoski”1908, nr 14, s. 1.
Nie brutalna siła, lecz odwieczne prawo natury odniesie zwycięstwo,„Dziennik Bydgoski”1908, nr 18, s. 1.
Ostateczne uchwalenie projektu wywłaszczenia,„Dziennik Bydgoski”1908, nr 19, s. 1.
Z parlamentu niemieckiego,„Dziennik Bydgoski”1908, nr 20, s. 1.
Wiadomości potoczne. Kalendarzyk,„Dziennik Bydgoski”1911, nr 18, s. 3.
Wiadomości potoczne,„Dziennik Bydgoski”1912, nr 17, s. 2.
Materiały do obchodów 50-letniej rocznicy powstania styczniowego,„Dziennik Bydgoski”1913, nr 9, Dodatek, s. 1.
Sprawy polskie. Sprawa wywłaszczenia,„Dziennik Bydgoski”1913, nr 12, s. 1.
Bracia rocznica,„Dziennik Bydgoski”1913, nr 17, s. 1.
Wiadomości potoczne,„Dziennik Bydgoski”1913, nr 18, s. 3.
Ostatnie wiadomości. Z Poznania, „Dziennik Bydgoski” 1913, nr 19, s. 3.
Obchód styczniowy w Poznaniu, „Dziennik Poznański” 1913, nr 17, s. 2.
Kronika. Wiadomości miejscowe, „Dziennik Poznański” 1913, nr 18, s. 3.
Obchód 50 rocznicy powstania styczniowego w Poznaniu, „Dziennik Poznański” 1913, nr 19, s. 3.
