Bydgoski pomnik Fryderyka II Wielkiego i jego górnośląskie wcielenia
DOI:
https://doi.org/10.34767/KB.2024.45.02Słowa kluczowe:
pomnik Fryderyka II Wielkiego, Eduard Uhlenhuth, Bydgoszcz (Bromberg), Piła (Schneidemuhl), Przydroże Małe (Klein Schnellendorf), Opole (Oppeln), LetschinAbstrakt
W 1862 roku na Starym Rynku w Bydgoszczy stanął pomnik króla Prus, Fryderyka II Wielkiego, wykonany według projektu Eduarda Uhlenhutha. Zdemontowany w 1919 roku trafił do Piły, jednak w 1941 roku powrócił na bydgoski rynek, gdzie został zniszczony po zakończeniu drugiej wojny światowej. W opracowaniach pojawiają się wzmianki o podobnym pomniku tego władcy, znajdującym się do dzisiaj w niemieckim Letschin. Tymczasem jest to dzieło innego autora, różniące się od bydgoskiego monumentu. Natomiast w literaturze poświęconej bydgoskim pomnikom nie ma informacji, że drugi egzemplarz posągu odlanego według modelu Eduarda Uhlenhutha trafił w 1862 roku najpierw do Przydroża Małego koło Nysy, a następnie do Opola. Co więcej, dzieło to funkcjonowało na Górnym Śląsku w dwóch kopiach, które podobnie jak bydgoski pierwowzór, nie przetrwały 1945 roku.
Bibliografia
Banach W., Czas odnaleziony. Bydgoszcz na dawnych pocztówkach (1894-1945), Bydgoszcz 2001.
Bogdoł G., Dawno temu w Opolu..., Opole 2014.
Bonk M ., Historia pomnika, który połączył Piłę z Bydgoszczą, „Z Pierwszej Ręki” 2017, nr 10, s. 11.
Bromberger Nachrichten, „Bromberger Zeitung” 1862, nr 127, [s. 2-3 , 5].
Bydgoszcz contra Bromberg, „Wiadomości Bydgoskie” 1945, nr 9, s. 3.
Csallner H., Pomniki Fryderyka Wielkiego na Śląsku, „Wochenblatt.pl” 2012, nr 5, s. 8.
Czarnowski W., Ze wspomnień starego bydgoszczanina, Poznań 1969.
Dallmann W., Friedrich des Grofieund Schneidemuhl, „Deutsch Kronerund Schneidemuhler Heim atbrief” 1991, nr 12, s. 8.
Das deutsche Brombergehrte den Fuhrer, „Deutsche Rundschau” 1941, nr 93, s. 5.
Das Stehaufmannchen von Letschin, „Bromberg” 1997, nr 114, s. 4-6.
Derenda J., Urokliwe Stare Miasto, [w:] Bydgoszcz miasto na Kujaw ach, t. 1, Piękna stara Bydgoszcz, red. J. Derenda, Bydgoszcz 2007, s. 108-491.
Drozdowski K., Bydgoszcz. Historia w 100 przedmiotach, Bydgoszcz 2022.
DuBois R., Denkm aleund Denksteinefur Friedrich den Grofien, Norderstedt 2017.
Dyszak A., Obraz Bydgoszczy w tekstach nie tylko literackich, „Kronika Bydgoska” 2023, t. 44, s. 331-349.
Ein Leben, „Saale-Zeitung” 1899, nr 610, s. 1-2.
Fijałkowski M ., Pilskie pomniki i tablice pamiątkowe przed 1945 r., „Kronika Wielkopolski” 2011, nr 1, s. 33-47.
Fijałkowski M ., Pomnik Fryderyka Wielkiego, „Tygodnik Nowy. Ziemia Pilska” 2010, nr 38, s. 6.
Finger W., Das Denkmal des alten Fritzen, „Deutsche Rundschau” 1942, nr 264, s. 5.
Finger W., Er pragte in Erz, was Tausendefuhlen, „Deutsche Rundschau” 1941, nr 92, s. 6.
Friedrich steigtwiederauf, „Berliner Zeitung” 1993, nr 252, s. 22.
Fryderyk Wielki powróci?, „Indeks” 2005, nr 1-2 , s. 21.
Fryderyk zniknął z rynku, „Gazeta Pomorska” 2006, nr 162, dodatek „Album Bydgoski”, s. 2.
Gill M., 100 Jahre Denkm al Friedrich II. in Letschin, Letschin [2005].
Gliwiński E., Bydgoskie pomniki w latach zaboru pruskiego, „Kalendarz Bydgoski” 1996, r. 29, s. 9.
G rott F., M oje Szwederowo. D ziennik 1939-1945, „K ronika Bydgoska” 1982-1985, t. 9, s. 254-283.
Grysińska-Jarmuła K., Cesarze niemieccy i królowie pruscy w Bydgoszczy, [w:] Miejsca pamięci w przestrzeni miasta XIX i XX wieku, red. A. Wysocka, L. Łbik, K. Strauss, Bydgoszcz 2019, s. 11-28.
Grysińska-Jarmuła K., Pomnik Fryderyka II Wielkiego, [w:]Encyklopedia Bydgoszczy, t. 2, red. W. Jastrzębski i in., Bydgoszcz 2017, s. 408-409.
Grysińska-Jarmuła K., Pomniki pruskie jako element sąsiedztwa polsko-niemieckiego w kontekście zmieniającej się sytuacji politycznej, tj. powrotu Bydgoszczy do macierzy w 1920 roku, [w:]Obce - nasze - inne, t. 2, Sąsiedzi w historiografii, edukacji i kulturze, red. T. Maresz, K. Grysińska-Jarmuła, Bydgoszcz 2018, s. 225-242.
Hamada A., Architektura Opola wpisana w dzieje miasta, Opole 2008.
Hamada A., Cesarz abdykował, przyjechał książę, „Indeks” 2018, nr 5-6, s. 66-69.
Hamada A ., Pomnik Fryderyka Wielkiego, „Gazeta Wyborcza” 2010, nr 175, dodatek „Gazeta Wyborcza Opole”, s. 4.
Helsztyński S., Piła, zwalony bastion Pogranicza, „Głos Wielkopolski” 1945, nr 73, s. 3.
Hojka Z., Bydgoszcz na starej fotografii, cz. 3, Bydgoszcz 1994.
Hojka Z., Katalog wystawy, [w:]Polacy i Niemcy w Bydgoszczy, red. Z. Hojka i in., Bydgoszcz 2006, s. 57-251.
Janiszewska-Mincer B., Bydgoszcz po wyzwoleniu w świetle „Wiadomości Bydgoskich”, „Kronika Bydgoska” 1 968-1970, t. 4, s. 65-85.
Janowski A., Koniec legendy, „Nowa Trybuna Opolska” 2005, nr 222, s. 8.
Janowski A., Legenda Wielkiego Fryca, „Nowa Trybuna Opolska” 2005, nr 152, dodatek „7 Dni. Tygodnik Opolski”, s. 6.
Janowski A., Na tropie spiżowego Fryderyka, „Nowa Trybuna Opolska” 2005, nr 5, s. 3.
Janowski A., Upadłe pomniki, „Nowa Trybuna Opolska” 2014, nr 19, dodatek „Magazyn”, s. 20.
Janowski A., W sprawę Fryderyka weszła polityka, „Nowa Trybuna Opolska” 2005, nr 13, s. 4.
Kesseler A., Zur Geschichte des Koniglichen Realgymnasiumzu Bromberg, [w:] Fest-Schriftzur Feier des Funfzigjahrigen Bestehens des Koniglichen Realgymnasiumszu Bromberg 1901, Bromberg 1901, s. 1-66.
Koch F., D ie Grundsteinlegungzum D en km al Friedrichs des Grofien in Brom bergam 21. Oktober 1861, „Ausdem Posener Lande” 1912, H. 2, s. 74-77.
Kossler F., Personenlexikon von Lehrern des 19. Jahrhundert Berufsbiographienaus Schulahresberichten Und Schulprogrammen1825-1918 mit Veroffentlichungs verzeichnissen, Giefien 2008, Vorabdruck, Universitatsbibliothek der Justus-Liebig-Universitat Giefien.
Kothe [K.], Das Denkmal Friedrichs des Grofien, „Bromberg” 1964, nr 14, s. 4.
Kothe [K.], Das Schicksal des Denkmals Friedrichs des Grofien, „Deutsche Rundschau” 1941, nr 90, s. 5.
Kowalski L., W cieniu trójgraniastego kapelusza (1930-1939), „Rocznik Pilski” 1962, t. 2, s. 69-77.
Krok F., Das Schlofiunddas D enkm al von Klein-Schnellendorf, „Der Landesschutze” 1930, nr 3, s. 7.
Kunach B., Pierwszy pom nik w mieście, „Gazeta Wyborcza” 2003, nr 125, dodatek „Gazeta Wyborcza Bydgoszcz”, s. 11.
Lange E., Das Denkmal Friedrich des Grofien, „Deutsch Kroner Und Schneidem uhler Heim atbrief” 1998, Nr. 11, S. 17.
Literatur, „Chemiker-Zeitung” 1897, nr 36, s. 520-521.
Ławniczak R., Mieszkańcy Bydgoszczy wobec wejścia Armii Czerwonej do miasta w styczniu 1945 r., „Świat Idei i Polityki” 2021, nr 1, s. 140-159.
Meinhardt G., Bromberger Denkmaler, [w:] Aus Brombergs Vergangenheit. Ein Heimatbuch fur den Stadtund Landkreis, hrsg. G. Meinhardt, W ilhelmshaven 1973, s. 405-407.
Miążek R., Konwencja przydroska i jej lokalne znaczenie, „Śląsk Opolski” 2005, nr 1-2, s. 120-125.
Miążek R., Przydroże Małe, [w:] D. Tomczyk, R. Miążek, Korfantów - dzieje miasta i gminy, Opole 2009, s. 103-114.
Niebour [H.], Die Vertreter der Provinz Posen in der Frankfurter Nationalversammlung, „Historische Monatsblatterfurdie Provinz Posen” 1911, nr 5, s. 65-74.
Notizen, „Deutsches Museum” 1862, nr 23, s. 845-847.
Ohlhoff G., Das Bromberger Denkmal Friedrichs des Grofien, „Bromberg” 1986, nr 81, s. 2-3.
Osiński K ., Symbole pruskiej dominacji. Pomniki, które zniknęły z miasta, „Tygodnik Bydgoski” 2018, nr 18, s. 18-19.
Poggendorff J., Biographisch-literarisches Handworterbuch zur Geschichte der exacten Wissenschaften enthaltend Nachweisungen uber Lebensverhaltnisse und Leistungen von Mathematikern, Astronomen, Physikern, Chemikern, Mineralogen, Geologen usw. Aller Volkerund Zeiten, Bd. 2, Leipzig 1863.
Pasieta A., Stary Rynek w Bydgoszczy w świetle źródeł ikonograficznych i kartograficznych (XVII - trzecia ćwierć XIX wieku), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2019, nr 1, s. 73-92.
Perlik-Piątkowska A., Pozdrowienia z bydgoskiego Starego Miasta. Rybi Rynek - Mostowa - Stary Rynek, Bydgoszcz 2022.
Pobóg-Lenartowicz A., Od opola do Opola. Popularna historia miasta, Opole 2017.
Raszewski Z., Pamiętnik gapia. Bydgoszcz, jaką pamiętam z lat 1930-1945, Bydgoszcz 1994.
Romaniuk M ., Pomnik króla Fryderyka II Wielkiego w Bydgoszczy, „Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu” 2000, z. 5, s. 31-36.
Romaniuk M ., Uhlenhuth Eduard Ludwig, [w:] Bydgoski słownik biograficzny, t. 7, red. J. Kutta, Bydgoszcz 2006, s. 112-114.
Schulz-Steinberg G., Wie die Bromberger Friedrich den Grofienehrten, Deutsch Kroner Und Schneidem uhler H eim atbrief” 1987, nr 3, s. [1].
Standbild Friedrichs des Grofienfur den Marktplatzzu Bromberg, „Illustrirte Zeitung” 1861, nr 923, s. 172.
Szwarcenberg-Czerny K., Piła moich czasów, „Rocznik Pilski” 1962, t. 2, s. 59-68.
Topographisches Handbuch von Oberschlesien. Zur Auftrage der Koniglichen Regierung und nachamtlichen Quellen, hrsg. F. Triest, H. 2, Breslau 1865.
Uhlenhuth E., Eine Wanderungdurchdie Kreise Bromberg, Wirsitz, Chodziesen, Czarnikau zur Feststellung dergeographischen undgeognostischen Verhaltnisse des Netze-Distrikts im Auftrage des landwirthschaftlichen Cental-Vereins, Danzig 1859.
Wąsacz M ., Króla pruskiego Fryderyka zrzucono z cokołu, „Gazeta Pomorska” 2006, nr 174, dodatek „Album Bydgoski”, s. 1.
Wojciak J., Stosunki polityczne i narodowościowe w latach 1850-1914, [w:] Historia Bydgoszczy, t. 1, Do roku 1920, red. M. Biskup, Warszawa-Poznań 1991, s. 541-584.
Woźniak M ., Przydroże Wielkie (Gross Schnellendorf). Przydroże Małe (Klein Schnellendorf), „Nowa Gazeta” 2014, nr 11, s. 39.
Zajączkowska U., Ratusz w Opolu, Opole 2001.
Żyromski O., Wędrówki umiłowanego króla, „Gazeta Wyborcza” 1995, nr 275, dodatek „Gazeta Regionalna”, s. 3.
