Bydgoszcz na otarcie łez. Polscy uchodźcy z ziem wschodnich w 1920 r.
DOI:
https://doi.org/10.34767/KB.2021.42.08Słowa kluczowe:
Bydgoszcz, Kresowe (Eastern Borderlands) Grammar School, Kresowy Dormitory, Kiev, Committee for Refugee Affairs, Minsk, Obiezierscy, Slutsk, refugees, Polish-Soviet War, Edward Woyniłłowicz, landowners, Civil Department of Eastern Lands, Union of Poles from the Eastern BorderlandsAbstrakt
In the summer of 1920, when situation started to complicate on the fronts of the Polish-Soviet War, the government decided that the Poles from the eastern lands would be deported to Pomerania and Wielkopolska, including Bydgoszcz. The Committee for Refugee Affairs was established here just like in many other towns. Poles evacuated to Bydgoszcz were coming from Minsk, Slutsk, and the Kiev area. Among them, there were many landowners with years of experience in social and political activities, including Amelia and Włodzimierz Nitosławski from the Vitebsk area and the Lipkowski family from the Uman area. Deportees comprised clerks, lawyers, teachers, and physicians. The latter ones arrived from Kiev. Students attending schools in Babruysk, Minsk, Nyasvizh, Slutsk, and Vawkavysk were also evacuated to Bydgoszcz. With them in mind, the Grammar School for Boys for the Exiles from the Eastern Borderlands was founded. The Kresowy Dormitory for boys was opened in Bydgoszcz and for girls in Chełmno. On the initiative of the exiles in Bydgoszcz, the Union of Poles from the Eastern Borderlands was established. This organization was helping the elderly, sick, and vulnerable, as well as young people attending schools. Many exiles had never returned to their homeland, since based on the Treaty of Riga their native land was no longer part of Poland. Some of the exiles included Edward Woyniłłowicz, Chairman of the Minsk Agricultural Society, the owner of Savichi and Puzovo in Slutsk County. The Poles from the Eastern Borderlands comprised a big community in Bydgoszcz, which had a significant impact on social and cultural activities in the city. They laid down a path to throngs of refugees who arrived to the areas after the end of World War II, when more lands disappeared from the map of Poland.
Bibliografia
Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Akta m. Bydgoszczy, sygn. 189/4545, k. 7; 189/4547, k. 170 i 241, sygn. 189/4548, k. 66, 76 148, 331, 333 - wnioski i zezwolenia na zamieszkanie w Bydgoszczy, APB, Akta szkół, sygn. 468
„Kurier Warszawski”, 9.08.1920, nr 219, s. 6.
„Dziennik Poznański” z 18.08. 1920, nr 188, s. 2.
„Dziennik Bydgoski”, 25.07.1920, nr 161; 16.08.1920, nr 179, s. 2; 03.1921, nr 48, s. 2; 18.06.1921, nr 137, s. 3; 2.03.1921, nr 58, s. 2; 13.12. 1935, nr 288, s. 8; 12.08.1920, nr 176, s. 2; 11.09.1920, nr 202, s. 2; 13.10.1918, nr 234, s. 2.
Chmielewska G., Dobroczyńca. Tadeusz hrabia Morstin ze Strzelewa, „Gazeta Pomorska Album Bydgoski”, 5.05.2016.
Chmielewska G., Dwór w Łuce, pałac w Tulinie, kąt w Bydgoszczy, „Gazeta Pomorska-Album Historyczny”, 25.04.2019
Chmielewska G., Doktor Obniski z Bulwaru Bibikowa 4, „Gazeta Pomorska-Album Historyczny”, 27.02.2020.
Chmielewska G., Wdzięczność kresowiaków, „Gazeta Pomorska-Album Bydgoski”, 17.11.2016.
Chmielewska G., Z okolic Chreptijowa do bydgoskiej kamienicy, „Gazeta Pomorska- Album Historyczny”, 30.11.2017.
Chmielewska G,, Pani Eliza z biblioteki. Od Moniuszków, „Gazeta Pomorska-Album Historyczny”, 12.12.2019.
Chmielewska G., Maria Thieme, czyli kufry z Kaukazu, dyplom z Petersburga, „Gazeta Pomorska-Album Historyczny”, 1.02.2018.
Chmielewska G., Barki z bolszewikami – przy gazowni na Brdzie, „Kalendarz Bydgoski” 2020, s. 104-106.
Chmielewska G., „Cierń Kresowy”, LTW.
Chmielewska G. Sługa Boży Edward Woyniłłowicz, „Gazeta Pomorska-Album Historyczny”, 7.04.2016.
Chmielewska G., Gniazdo zastępcze, LTW 2018, s. 279-299.
Chmielewska G., Kropla goryczy, op.cit., s. 112-164.
Gierowska-Kałłaur J., Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich, Warszawa 2003, s. 109.
Hinrichowa M., Modlitwa, „Dziennik Bydgoski”, 28 września 1920 r., nr 216, s. 2.
Jackowska J., Jackowski J.M, Znad Dniepru nad Odrę, Warszawa 2008.
Jaśkowski Z., Bydgoski Instytut Rolniczy w niepodległej Polsce 1920-1939, Bydgoszcz 2001, s. 230.
Malinowski J., Bydgoszcz we wspomnieniach z lat 1920-1921, Przyczynek do dziejów gimnazjum i Internatu Kresowego, Kronika Bydgoska, t. 19, 1998, s. 347-363.
Nauczyciele muzyki na Pomorzu i Kujawach, pod red. Aleksandry Kłaput-Wiśniewskiej, Bydgoszcz 2008, s. 30-56.
Nicieja S., Z Kijowa na Piccadilly, Opole 1994.
Odezwa do uchodźców, „Dziennik Bydgoski” , 17.08.1920, nr 180, s. 1.
O unifikację ducha, „Dziennik Bydgoski”, 25.09.1920, nr 214, s. 1.
Obiezierska H., Jedno życie prywatne na tle życia narodu polskiego w wieku XX, Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej, Oddział w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1995, s. 186.
„Orędownik Miejski dla Bydgoszczy”- rozporządzenia i ogłoszenia magistratu, policji miasta Bydgoszczy z 23.08.1920, s.1.
Puchalska J., „Dziedziczki Soplicowa, Warszawa 2014, s. 11-12.
Słownik Biograficzny Polskich Nauk Medycznych, PAN IHN, Warszawa 2002, t. 2, z. 2, s. 31-34.
Stulgińska Z., Gruszki na wierzbie, Czytelnik, Warszawa 1975, s. 197.
Ś.P. Serafin Lipkowski, „Dziennik Bydgoski”, 22.02.1925, nr 43, s. 4.
Towarzystwo Pomocy Dzieciom i Młodzieży z Kresów Wschodnich. Jubileusz piętnastolecia, 1935, s. 84-87.
Uchodźcy z kresów i Rosji, „Dziennik Bydgoski, 1.03.1921, nr 48, dodatek, s. 4.
Woyniłłowicz E., Wspomnienia 1847-1928, Wilno 1931, s. 289.
Wyhowska De Andreis W., Między Dnieprem a Tybrem, Warszawa 1998, s. 49.
Ziemianie polscy XX wieku, Warszawa 1994, s. 110.