Dobrzy czy źli sąsiedzi? Górny Śląsk w latach 1920–1922
DOI:
https://doi.org/10.34767/TH.2022.12.05Słowa kluczowe:
Górny Śląsk, powstania, plebiscyt górnośląskiAbstrakt
Tekst przedstawia specyficzną sytuację na Górnym Śląsku w latach 1919‒1922, wynikającą z decyzji tzw. Mocarstw Sprzymierzonych (Francji, Stanów Zjednoczonych Ameryki, Wielkiej Brytanii i Włoch), w wyniku której na obszarze regionu po I wojnie światowej odbył się plebiscyt. W przypadku tego terenu ludność rodzima, współżyjąca obok siebie od dziesięcioleci, została niejako zmuszona do opowiedzenia się po którejś z rywalizujących stron, a w konsekwencji do działań, które antagonizowały społeczność. W tekście przedstawiono kolejno: historię Górnego Śląska jako obszaru pogranicza, specyfikę związków regionu z polskością, zarys wydarzeń na Górnym Śląsku w latach 1919‒1922 (okoliczności trzech powstań, przebieg plebiscytu oraz decyzję o rozgraniczeniu obszaru między Polskę i Niemcy), obraz rywalizacji sąsiedzkiej tego okresu, wspartej przez przybyszów spoza regionu, wreszcie trudności i ograniczenia, wynikające z wprowadzonego podziału terytorium.
Bibliografia
Badura A., Nie tylko „spomnienia organizacyjne i walk kompanii załęskiej”. Dokumenty powstańcze w zbiorach katowickiego IPN, „CzasyPismo”, 2018, nr 1, s. 153‒159
Borkowska E.H., Rola Wielkopolan w życiu narodowym Górnego Śląska w końcu XIX i na początku XX wieku. Zarys problematyki, Gliwice 2012
Czapliński M., Adam Napieralski 1861–1928, Wrocław 1974
Długajczyk E., Górny Śląsk po powstaniach i plebiscycie, Katowice 1977
Długajczyk E., Podział Górnego Śląska w 1922 roku, Katowice 1992
Dudała H., Genealogie powstańców śląskich, w: Kościoły i związki wyznaniowe a konflikt polsko-niemiecki na Górnym Śląsku w latach 1919–1921, red. Z. Kapała, ks. J. Myszor, Bytom 2005, s. 210‒233
Fic M., „Jeden z najspokojniejszych dni na Górnym Śląsku”. Plebiscyt z 20 marca 1921 roku, w: Powstania śląskie. Polityka – historia – pamięć, red. M. Kopczyński i B. Kuświk, Opole–Warszawa 2021, s. 48‒69
Fic M., Obrazy czasu i pamięci historii, w: Obrazy zmieniającego się świata. Fotografie Górnego Śląska, koord. K. Kula, M. Piastowska, Katowice 2020, s. 211‒214
Fic M., Plebiscyt górnośląski 20 marca 1921 roku. Najbardziej demokratyczna forma wyboru?, Warszawa 2023
Fic M., Masnyk M., Ojdana J., Szawan K., Pamięć o III powstaniu śląskim w symbolach i wspomnieniach, Opole 2021
Heffner K., Lesiuk W., Ekonomiczne i społeczne skutki podziału Górnego Śląska w 1922 roku, w: Podział Śląska w 1922 roku. Okoliczności i następstwa, red. A. Brożek, T. Kulak, Wrocław 1996, s. 135‒155
Herzig A., Ruchniewicz K., Ruchniewicz M., Śląsk i jego dzieje, Wrocław 2012
Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu, red. J. Bahlcke, D. Gawrecki, R. Kaczmarek, Gliwice 2011
Historia Śląska, red. M. Czapliński, Wrocław 2002
Hitze G., Oberschlesien als internationaler Streitfall, „Historie. Jahrbuch des Zentrums für Historische Forschung Berlin der Polnischen Akademie der Wissenschaften”, 2020, t. 13, s. 47‒63
Hnatyszyn P., Hitze G., Wstęp, w: Na granicy. Rzecz o czasach, ludziach i miejscach. Grenzganger. Erzahlte zeiten, menschen, orte, Gliwice 2008, s. 11‒28
Januszewska-Jurkiewicz J., Stosunki narodowościowe na Wileńszczyźnie w latach 1920‒1939, Katowice 2011
Kaczmarek R., Nowak K., Pojęcia i granice Górnego Śląska w ujęciu historiograficznym – próba uporządkowania, w: Kronikarz a historyk. Atuty i słabości regionalnej historiografii, red. J. Spyra, Cieszyn [b.r.w.], s. 231‒276
Kaczmarek R., Powstania śląskie 1919 – 1920 – 1921. Nieznana wojna polsko-niemiecka, Kraków 2019
Kaczmarek R., Żołnierze górnośląskich pułków armii niemieckiej na Górnym Śląsku w latach 1918–1919, „Śląski Almanach Powstańczy”, 2015, t. I, s. 41‒47
Korta W., Historia Śląska do 1763 roku, Warszawa 2003
Krzyżanowski L., Pierwsze lata województwa śląskiego w II RP, „Biuletyn IPN”, 2017, nr 9, s. 5‒18
Krzyżanowski L., Polsko-niemiecka konwencja górnośląska, tzw. genewska, i jej obowiązywanie w latach 1922‒1937. Wybrane problemy, w: Rok 1922 na Górnym Śląsku. Granice – administracja – społeczeństwo, red. S. Rosenbaum, M. Węcki, Katowice–Warszawa 2019, s. 13‒27
Malec-Masnyk B., Plebiscyt na Górnym Śląsku, Opole 1991
Musialik W., Polskie elity plebiscytowe na Górnym Śląsku 1921 r., w: Drogi Śląska do Polski, red. M. Lis, Opole 1996, s. 62–66
Orzechowski M., Wojciech Korfanty. Biografia polityczna, Wrocław 1975
Parys P., Centrala Wychowania Fizycznego, w: Słownik Powstań Śląskich, t. 2: II powstanie śląskie, sierpień 1920, red. M. Fic, R. Kaczmarek, Katowice 2020, s. 24‒27
Parys P., Informacje o Żydach w aktach powstańczych (komunikat), w: Żydzi na Górnym Śląsku w XIX i XX wieku, red. B. Kalinowska-Wójcik, D. Keller, Rybnik–Katowice 2012, s. 171‒177
Parys P., Niezapomniane. Kobiety w czasie powstań śląskich i plebiscytu na Górnym Śląsku, Katowice 2020
Pysiewicz-Jędrusik R., Pustelnik A., Konopska B., Granice Śląska, Wrocław 1998
Senft S., Niemieckie organizacje paramilitarne w czasie powstań śląskich, w: 1919. 1920. 1921. Górny Śląsk między Niemcami a Polską. Dziedzictwo i znaczenie powstań śląskich w edukacji historycznej i historiografii, red. M. Białokur, Toruń‒Opole 2011, s. 107‒116
Stefaniak-Guzik A., Drab A., Udział zakopiańskiej 2. Baterii Artylerii w III powstaniu śląskim pod dowództwem por. Jerzego Lgockiego, w: „Świetny wyraziciel i wytrwały pomnożyciel ducha narodowego”. Wojciecha Korfantego ślady zakopiańskie i nie tylko…, red. M. Fic, J. Sperka, Katowice‒Bielsko-Biała 2022, s. 79‒91
Wanatowicz M.W., Plebiscyt górnośląski 1921 roku w oczach współczesnych, w: Nie tylko o Korfantym, red. Z. Kapała, Bytom 2000, s. 77‒93
Zakrzewska I., Policja Bezpieczeństwa (Sicherheitspolizei), w: Słownik Powstań Śląskich, t. 2: II powstanie śląskie, sierpień 1920, red. M. Fic, R. Kaczmarek, Katowice 2020, s. 127‒132
Zieliński W., Górnoślązacy w procesie kształtowania się nowoczesnego narodu polskiego, w: Ziemie śląskie w granicach II Rzeczypospolitej. Procesy integracyjne, red. F. Serafin, Katowice 1985, s. 11‒23
