Insurekcja kościuszkowska (1794) w Bydgoszczy i na Kujawach w świetle wybranych źródeł historycznych
DOI:
https://doi.org/10.34767/KB.2024.45.12Słowa kluczowe:
insurekcja kościuszkowska, powstanie kościuszkowskie, 1794, Bydgoszcz, Kujawy, bitwa o Bydgoszcz, gen. Jan Henryk Dąbrowski (1755-1818)Abstrakt
Niniejszy artykuł jest próbą przypomnienia wydarzeń powstania kościuszkowskiego (1794) w regionie kujawskim, ze szczególnym uwzględnieniem wydarzeń w Bydgoszczy. Wyprawa gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, podjęta z rozkazu Tadeusza Kościuszki, do Wielkopolski i na Kujawy miała odegrać istotną rolę - odciągnąć siły wroga od Warszawy i poszerzyć terytorium objęte powstaniem. Zdobycie Bydgoszczy, 2 października 1794 r., było największym sukcesem tych wydarzeń. Uwolniono miasto i jej mieszkańców spod pruskiego panowania (choć na kilka dni), ale i stworzyło dogodny przyczółek pod dalsze działania wyzwoleńcze na Pomorzu Gdańskim, w Wielkopolsce, na Kujawach oraz Ziemi Chełmińskiej. W tekście szczególnie oparto się na źródłach do dziejów powstania kościuszkowskiego na Kujawach, zwłaszcza na pamiętnikach gen. Jana Henryka Dąbrowskiego.
Bibliografia
Źródła
(Dąbrowski J.), Wypraw generała Jana Henryka do Wielkopolski w roku 1794. Przez niego samego opisana. Tudzież wyjątek z autobiografii jego, wyd. przez E. Raczyńskiego, Poznań 1839.
(Rymkiewicz F.), Rzetelne i dokładne opisanie czynności korpusu wojsk Rzeczypospolitej pod dowództwem generała Dąbrowskiego w czasie wkroczenia do Wielkopolski i przejście na powrót Bzury, z przyłączeniem ordynansów, raportów i listów najważniejszych, doprowadzone aż do ostatniego upadku wojska, wyd. przez Z. Sułka, Generała Rymkiewicza „Rzetelne i dokładne opisanie” wyprawy korpusu gen. Dąbrowskiego do Wielkopolski w 1794 r., Studia i Materiały do Historii Wojskowości, t. XVII, cz.1 i 2, t. XVIII, cz. 3, Warszawa 1971-1972.
Akty powstania Kościuszki, wydali Sz. Askenazy i Włodz. Dzwonkowski, t. I, Protokóły i dzienniki Rady Zastępczej Tymczasowej i Rady Najwyższej Narodowej, cz.1, Kraków 1918.
Archiwum Wybickiego, zebrał i wydał A.M. Skałkowski, t. I (1768 -1801), Gdańsk 1948.
Iwanowski E. A., Wspomnienia lat minionych, t. II, Kraków 1876.
Rozkaz T. Kościuszki o wkraczaniu powstańców na tereny zajęte w rozbiorach Polski, [w:] Polska sztuka wojenna w okresie powstania kościuszkowskiego, oprac. A. Zahorski, Warszawa 1960, s. 91.
Spis osób, które uczestniczyły w działaniach Kościuszki w 1794 r. poprzedzony poglądem historycznym na przyczyny upadku Polski oraz krótką historyą wypadków w r. 1794 zaszłych. Z dodaniem życiorysów osób wybitne zajmujących stanowisko, opracował Bolesław Twardowski, Poznań 1894.
Zajączek J., Józefa Zajączka Pamiętnik albo Historja rewolucji czyli Powstania roku 1794,Poznań 1862.
Opracowania:
Bartel W., Ustrój władz cywilnych powstania kościuszkowskiego, Wrocław 1959.
Biegański Z., Powstanie 1794 r. w Bydgoszczy i regionie w świetle najnowszych publikacji, „Kronika Bydgoska”, t. 15, 1993, Bydgoszcz 1994, s. 85 -94.
Bielski M ., Rezmer W., Bitwy na Pomorzu. Szkice z dziejów militarnych Pomorza Nadwiślańskiego (1109-1945), Gdańsk 1993, s. 203-208.
Brakowski K., Generał Dąbrowski w Bydgoszczy, „Kalendarz bydgoski”, 1974, s. 111-117.
Herbst S., Z dziejów powstania kościuszkowskiego 1794 roku, Warszawa 1983.
Mincer F., Dzieje Bydgoszczy do roku 1806, Zielona Góra 1992,
Opioła-Cegiełka M., Insurekcja kościuszkowska (powstanie kościuszkowskie 1794 r.), [w:] Encyklopedia Bydgoszczy, t. 2, red. W. Jastrzębski, Bydgoszcz 2017, s. 94 -95.
Pachoński J., Dionizy Mniewski herbu Ogończyk, Polski Słownik Biograficzny (dalej PSB), t. X X I, 1976, s. 4 5 0-452.Pachoński J., Generał Jan Henryk Dąbrowski 1755-1818, Warszawa 1981.
Powstanie Kościuszkowskie na Kujawach i Pomorzu Gdańskim, pod red. M. Pawlaka, Bydgoszcz 1994.
Skałkowski A., Jan Henryk Dąbrowski, część 1 Na schyłku dni Rzeczypospolitej 1755-1795, Warszawa 1904.
Szczechowicz H., Kujawy wschodnie i ziemia dobrzyńska w II Rzeczpospolitej. Administracja, gospodarka, życie społeczno-polityczne, szkolnictwo 1918-1928, Włocławek 2013.
Szyndler B., Powstanie kościuszkowskie 1794, Warszawa 1994.
Wąsicki J., Powstanie kościuszkowskie w Wielkopolsce, Poznań 1957.Województwo włocławskie. Monografia regionalna, Łódź 1975.Zahorski A., Powstanie kościuszkowskie 1794, [w:] Trzy powstania narodowe - kościuszkowskie, listopadowe, styczniowe, red. W. Zajewski, Warszawa 2000, s. 15-148. Zyglewski Z., Wojsko w Bydgoszczy (XVI w. - 1815), [w:] Bydgoszcz wojskowa. Szkice z dziejów garnizonu wojskowego od czasów najdawniejszych do współczesności, red. A.S. Kotowski, S. Sadowski, Bydgoszcz 2017, s. 41 -69.
Zygmańska-Muszyńska J., Wielkopolska w powstaniu kościuszkowskim, Poznań 1947.
