Między muzyką a literaturą. Franciszka Liszta fortepianowa parafraza pieśni romantycznej - ku analizie interdyscyplinarnej
DOI:
https://doi.org/10.34767/MHTE.2018.01.06Abstrakt
Powyższy artykuł zajmuje się związkami literatury z muzyką (muzyki z literaturą). A więc relacją dwóch odrębnych mediów. Punktem docelowym jest tutaj próba zbadania owej relacji na materiale fortepianowych opracowań pieśni Schuberta dokonanych przez Franciszka Liszta. Do dogłębnej analizy zostały wybrane dwa utwory: Król olch (utwór wczesny w twórczości Schuberta) oraz Lipa (z cyklu Podróż zimowa) – reprezentująca dojrzały okres twórczości autora ponad sześciuset pieśni. Badanie związków liryki i muzyki najpierw w pieśni, a potem w parafrazie nie jest zadaniem łatwym, gdyż wymaga ono szczególnego rodzaju oglądu, w którym żadna ze sztuk nie może zostać pokrzywdzona. Praca jest zatem próbą dokonania analizy i interpretacji intermedialnej, w którą zaangażowane będą trzy formy artystycznego przekazu: utwór poetycki, pieśń Schuberta oraz, na końcu, opracowanie tejże pieśni. Praca ta przynosi próbę dokonania analizy intermedialnej. Analizy zakreślonej dość szeroko. Wychodzimy bowiem od tekstu i wykrywamy możliwie wszystkie jego konteksty wraz ze zwróceniem uwagi na stronę architektoniczną. Bez tekstu poetyckiego – powiedzmy szczerze – nie istniałaby ani pieśń, ani następująca po niej parafraza. W dalszej kolejności zwracamy się ku pieśni, badając, jakie strategie intertekstualne wykorzystał kompozytor i które z właściwości tekstu oddał w muzyce, a które pominął. Na końcu skupiamy się na samej parafrazie Liszta. zastanawiamy się, jakich tu zabiegów intermedialnych dokonuje kompozytor (bierzemy pod uwagę akompaniament oraz wokalizę) oraz jakie treści wprowadza niezależnie od będącej punktem wyjścia pieśni. Opracowania Liszta, naszym zdaniem, odwołują się bowiem nie tylko do parafrazowanego utworu, ale przede wszystkim stanowią interpretację samego tekstu poetyckiego. toteż można śmiało powiedzieć, że Liszt wraca w nich do poezji, szukając nowych w niej znaczeń. Próbę pokazania tegoż powrotu stanowi niniejsza praca.
Bibliografia
Balbus Stanisław, Interdyscyplinarność – intersemiotyczność – komparatystyka, [w:] Stanisław Balbus, Andrzej Hejmej, Jakub Niedźwiedź (red.), Intersemiotyczność. Literatura wobec innych sztuk (i odwrotnie), Wydawnictwo Universitas, Kraków 2004.
Bristiger Michał, Związki muzyki ze słowem, PWM, Warszawa 1986.
Golianek Ryszard Daniel, Narodziny muzyki z ducha literatury. Typy znaczeń w poematach symfonicznych Franza Liszta, [w:] Stanisław Balbus, Andrzej Hejmej, Jakub Niedźwiedź (red.), Intersemiotyczność. Literatura wobec innych sztuk (i odwrotnie), Wydawnictwo Universitas, Kraków 2004.
Grzędzielska Maria, Elegia, [w:] Józef Bachórz, Alina Kowalczykowa (red.), Słownik literatury polskiej XIX wieku, zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2002, s. 223-225.
Hejmej Andrzej, Muzyka w literaturze (Perspektywy współczesnych badań), „teksty Drugie” 2000, nr 4.
Hejmej Andrzej, Muzyka w literaturze, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2008.
Helman Alicja, Problem syntezy sztuk w świetle semiotycznej koncepcji systemów złożonych, [w:] Teresa Cieślikowska i Janusz Sławiński (red.), Pogranicza i korespondencje sztuk. „z dziejów Form Artystycznych w Literaturze Polskiej”, Wydawnictwo PAN, Wrocław 1980, s. 7-20.
Hryszczyńska Helena, „Erlkoenig” Goethego w pieśniach Reichardta, Schuberta i Moniuszki, „Muzyka i Liryka” 1991, t. 3, s. 59-69.
Kleiner Juliusz, Ballada, [w:] Józef Bachórz, Alina Kowalczykowa (red.), Słownik literatury polskiej XIX wieku, zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2002, s. 72-75.
Kopaliński Władysław, Drzewo, [w:] Władysław Kopaliński, Słownik symboli, Wiedza Powszechna, Warszawa 1990.
Kostrzewska Hanna, Analogia i muzyka. Z filozoficznych zagadnień muzyki, Akademia Muzyczna im. I. Paderewskiego w Poznaniu, Poznań 2001.
Polony Leszek, Liszt, [w:] Elżbieta Dziębowska (red.), Encyklopedia muzyczna. Część biograficzna, t. V („KLŁ”), PWM, Kraków 1997.
Poniatowska Irena, Muzyka fortepianowa i pianistyka w wieku XIX, Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Warszawa 1991.
Riffaterre Michael, Semiotyka intertekstualna: interpretant, „Pamiętnik Literacki” 1988, z. 1.
Seweryn Agata, Poezja „nutami niesiona”. O muzycznej recepcji twórczości Juliusza Słowackiego, Wydawnictwo IBL, Warszawa 2008.
Sławiński Janusz, Elegia, [w:] Michał Glowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1989.
Trzęsior Marcin, Pieśni drzemią w każdej rzeczy. Muzyka i estetyka wczesnego romantyzmu niemieckiego, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009.
Wasilewska-Chmura Magdalena, Przestrzeń intermedialna literatury i muzyki, Wydawnictwo UJ, Kraków 2011.
Witkowska Alina, Mickiewicz. Słowo i czyn, PWN, Warszawa 1986.
