„…i pogrążyć się w cichą otchłań zapomnienia…”. Wiersze Przerwy-Tetmajera w pieśni artystycznej Karłowicza i Szymanowskiego. Część 1: Interpretacje tekstów
DOI:
https://doi.org/10.34767/MHTE.2020.01.04Abstrakt
The present article constitutes the first part of the planned two-part study. The entire work is aimed at presenting a coherent and complete picture of the relationship between music and lyrics in the art song of Karłowicz and Szymanowski, which was created on the basis of Kazimierz Przerwa-Tetmajer’s poetic texts. The article featured in this issue is concerned with an attempt to interpret Przerwa-Tetmajer’s texts, which stimulated the imagination of the two previously mentioned composers. The author assumes that the poem, which is eventually musicalized, is an appropriate starting point for the analysis of the songs. In this context, it is important to answer the question: “Which of its features and characteristics, both formal and ideological, made it interesting to the composer?” The article opens with a brief outline of Tetmajer’s biography, which is followed by an explanation as to why he became the ideological exponent of the Young Poland generation. The works of the leading representative of the Young Poland movement are presented in the context of the most important “isms” of the period: symbolism, impressionism, the Decadent movement, Parnassianism and Art Nouveau. The author of the article points to the relationship between symbolism and the idealistic philosophy characteristic of Plato and Plotinus and the philosophy of Hartmann and Schopenhauer, as well as to its presence in the Western philosophical thought. He also observes that the decadent worldview was perfectly complemented by Przerwa-Tetmajer’s works. No one spoke of the vacuum, void, longing, meaninglessness of life, powerlessness, pessimism, discouragement, lack of ideals and approaching downfall quite like Tetmajer, who often used aquatic metaphors to convey these ideas. In the latter part of the article, the author draws attention to the fact that the language of the symbolists made use of the “achievements” of the decadents. These two world views often exploited the same motifs. The fundamental difference lies in interpreting said motifs in a positive or negative way. The article closes with a reflection on the subject of Tetmajer’s impressionism. Describing objects, the poet made references to their colour. The world of his poetry was often hazy, bathed in diverse colours and light that comes from different angles. The sounds were uncertain, impermanent, fleeting. He was motivated by the desire to capture an impression, render the changeable properties of an object. What is significant is that these properties could only be discerned by him and only a single time. Interpreted in this way, Tetmajer’s poetry, as the author emphasizes in the summary, provides the foundation that is essential to fully understanding the ideas expressed in its musical adaptations by Mieczysław Karłowicz and Karol Szymanowski.
Bibliografia
Augustyn Rafał, Pojęcie „secesja” w zastosowaniu do muzyki, [w:] Muzyka polska a modernizm, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1981, s. 55–64.
Bachórz Józef, Akwatyczne motywy: jezioro, rzeka, morze, [w:] Józef Bachórz, Alina Kowalczykowa (red.), Słownik literatury polskiej XIX wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Wrocław 2002, s. 7–11.
Błoński Jan, Kazimierz Tetmajer, [w:] Kazimierz Wyka, Artur Hutnikiewicz, Mirosława Puchalska (red.), Literatura okresu Młodej Polski, t. 1, seria: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968, s. 279–320.
Chylińska Teresa, Karol Szymanowski i jego epoka, t. 1, Musica Iagellonica, Kraków 2008.
Czabanowska Anna, Wyobraźnia akwatyczna w poezji Młodej Polski, „Pamiętnik Literacki” 1987, z. 3, s. 99–135.
Dziębowska Elżbieta, Postawa ideowo-artystyczna Mieczysława Karłowicza, [w:] Elżbieta Dziębowska (red.), Z życia i twórczości Mieczysława Karłowicza. Studia i rozprawy, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1970, s. 9–49.
Głowiński Michał, Impresjonizm, [w:] Alina Brodzka (red.), Słownik literatury polskiej XX wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1992, s. 418–421.
Homer, Odyseja, przeł. Lucjan Siemieński, wstęp Zofia Abramowiczówna, oprac. i obj. Jerzy Łanowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1992, 2003, s. 238.
Krzyżanowski Julian, Neoromantyzm polski. 1980–1918, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1963.
Makowiecki Andrzej Z., Młoda Polska, wyd. 2, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1987.
Moreas Jean, Symbolizm, tłum. Maciej Żurowski, [w:] Andrzej Z. Makowiecki, Młoda Polska, wyd. 2, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1987, s. 138–140.
Owczarski Wojciech, Mickiewiczowskie figury wyobraźni, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2002.
Podraza-Kwiatkowska Maria, Literatura Młodej Polski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1992.
Podraza-Kwiatkowska Maria, Pojęcie symbolu, [w:] tejże, Symbolizm i symbolika w poezji Młodej Polski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1975.
Podraza-Kwiatkowska Maria, Przełomowe znaczenie literatury Młodej Polski, [w:] tejże, Somnambulicy, dekadenci, herosi. Studia i eseje o literaturze Młodej Polski, Wydawnictwo Literackie, Kraków – Wrocław 1985, s. 8–28.
Podraza-Kwiatkowska Maria, Pustka – otchłań – pełnia. Ze studiów nad młodopolską symboliką inercji i odrodzenia, [w:] tejże, Somnambulicy, dekadenci, herosi. Studia i eseje o literaturze Młodej Polski, Wydawnictwo Literackie, Kraków – Wrocław 1985, s. 29–78.
Podraza-Kwiatkowska Maria, Somnambulicy. O młodopolskiej konwencji onirycznej, [w:] tejże, Somnambulicy, dekadenci, herosi. Studia i eseje o literaturze Młodej Polski, Wydawnictwo Literackie, Kraków – Wrocław 1985, s. 147–161.
Podraza-Kwiatkowska Maria, Zagadnienie polskiego symbolizmu, [w:] tejże, Młodopolskie harmonie i dysonanse, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969, s. 9–41.
Prokop Jan, Kazimierz Tetmajer. Znad morza, [w:] Jan Prokop, Janusz Sławiński (red.), Liryka polska. Interpretacje, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2001, s. 225–233.
Przerwa-Tetmajer Kazimierz, Poezje, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980.
Tuczyński Jan, Schopenhauer a Młoda Polska, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1987.
Walas Teresa, Ku otchłani (dekadentyzm w literaturze polskiej 1890–1905), Wydawnictwo Literackie, Kraków – Wrocław 1986.
Wallis Mieczysław, Secesja, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1984.
Wyka Kazimierz, Modernizm polski, wyd. 2, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1968.