The Attitudes of Polish Clergy towards the Phenomenon of Pit Traces on the Walls of Gothic Churches
DOI:
https://doi.org/10.34767/TH.2021.10.04Keywords:
pit traces, cup marks, religiousness from the 16th to 19th century, clergyAbstract
The article attempts to shed light on whether the Polish clergy could to some extent agree to the practice of making pit traces on the walls of temples. Since the origin of the marks is unknown, but their number is so great that it seems unlikely that they would have been created unnoticed, some researchers believe that at least some clergymen must have – albeit tacitly – approved the
practice that contributed to the formation of the holes. It seems that the lower-level clergy could be susceptible to certain practices functioning among the faithful, and although officially forbidden by the Church, and to some extent accepted them. Probably the church hierarchs would not agree to actions resulting in openings in the temple facades. The attitude of the parish clergy to these issues could be ambivalent. The text presents examples that often indicate the low level of education of parish priests and vicars in the period when the traces were created. Their superficial education resulted in a dichotomy in relation to those practices that were forbidden by official ecclesiastical authorities. On this basis, it can be assumed that there is a high degree of probability that some of the clergy agreed to practice extra-liturgical activities, and even activities contrary to the official liturgy of the Church, including the creation of traces.
References
Bracha K., Teolog, diabeł i zabobony. Świadectwo traktatu Mikołaja Magni z Jawora De superstitionibus (1405 r.), Warszawa 1999
Bylina S., Chrystianizacja wsi polskiej u schyłku średniowiecza, Warszawa 2002
Bylina S., Słowiański świat zmarłych w chrześcijaństwie polskim u schyłku średniowiecza, w: Kultura średniowieczna i staropolska. Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, Warszawa 1991
Bylina S., Wyobraźnia eschatologiczna, w: Kultura Polski średniowiecznej XIV–XV w., red. B. Geremek, Warszawa 1997
Bystroń J.S., Kultura ludowa, Warszawa 1947
Drozdowski J.A., Kubki, pręgi …, „Przydrożne Pomniki Przeszłości”, 1986, z. 2
Dydyński J., Uwagi o wklęsłościach kulistych na murze kościelnym, „Kurier Poznański”, 1885, nr 293, 294, 295
Eberstadt R., Die Sogenannten Teufelskrallen an alten Bauwerken, „Korrespondenzblatt des Gesamtvereins der deutschen Geschichts und Altertumsvereine”, 1916, nr 11/12
Guriewicz A., Problemy średniowiecznej kultury ludowej, Warszawa 1987
Kowalski K.M., Księgozbiory parafialne archidiakonatu pomorskiego wXVI–XVIII w. Studium z dziejów kultury intelektualnej Prus Królewskich, Gdańsk 1993
Kowalski W., Z dziejów staropolskiej pobożności (szydłowiecka fara i jej okolice w XVI–XVII w.), „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, T. XL: 1996
Kracik J., Vix venerabiles. Z dziejów społecznych niższego kleru parafialnego w archidiakonacie krakowskim w XVII–XVIII wieku, Kraków 1982
Łysiak W., W kręgu wielkopolskich demonów i przekonań niedemonicznych, Międzychód 1993
Madela K., Tajemnicze znaki na cegłach kościoła św. Antoniego w Suszu, „Skarbiec Suski”, 2009, nr 1
Makowski T., Mikołaj z Jadownik. Przyczynek do religijności chłopskiej, „Saeculum Christianum”, 1996, nr 1
Mietz A., Nowożytne graffita i ślady oczyszczania ogniem w Polsce Środkowej i Północnej, w: Wiara z demonem w tle. Studia nad materialnymi śladami przekazu informacji na ziemiach polskich do schyłku XVIII wieku, Toruń 2008
Olszewski M., Świat zabobonów w średniowieczu. Studium kazania O zabobonach Stanisława ze Skarbimierza, Warszawa 2002
Pauch S., Problem niszczenia śladów dołkowych na obszarze Polski, zachowanych na elewacjach wybranych świątyń gotyckich, „Nasza Przeszłość”, T. 134: 2020
Pauch S., Ślady dołkowe na murach kościołów gotyckich na terenie wybranych diecezji Polski północnej [praca doktorska w zbiorach UKW w Bydgoszczy], 2018
Pauch S., Ślady dołkowe na portalach kościołów gotyckich Polski północnej, „Nasza Przeszłość”, T. 128: 2017
Pauch S., Ślady dołkowe na terenie Transylwanii, „Tabularium Historiae”, T. V: 2019
Pauch S., Ślady na murach kościoła św. Mikołaja w Gniewie, jako wyraz lęku przed nagłą śmiercią, „Nasza Przeszłość”, T. 125: 2016
Ryś G., Pobożność ludowa na ziemiach polskich w średniowieczu. Próba typologii, Szczecin 1995
Schels P., Schabespuren auf Stein (Rillen und Näpfchen), 2014
Szczurowski R., Zmagania duchowieństwa polskiego z czarami iwiarą wupiory w XVIII wieku, „Analecta Cracoviensia”, T. XXXV: 2003
Węgłowska K., Nieckowate zagłębienia na elewacjach średniowiecznych obiektów sakralnych na obszarze ziemi chełmińskiej i lubawskiej [praca doktorska w zbiorach UMK w Toruniu], 2016
Wiślicz T., Spowiedź chłopa w Rzeczypospolitej (druga połowa XVI–XVIII w.), „Kwartalnik Historyczny”, T. CVIII: 2001, nr 4
Wiślicz T., Zarobić na duszne zbawienie. Religijność chłopów małopolskich od połowy XVI do końca XVIII wieku, Warszawa 2001
Witecki S., Przekaz kulturowy w parafiach katolickich na obszarze Rzeczypospolitej Obojga Narodów czasów stanisławowskich, Kraków 2018
