W kwestii niemieckiego pojęcia przestrzeni Litwy od czasów św. Brunona z Kwerfurtu (wiek XI) do Generalbezirk Litauen podczas okupacji niemieckiej ziem litewskich w trakcie II wojny światowej
DOI:
https://doi.org/10.34767/TH.2022.12.04Słowa kluczowe:
Litwa, Wielkie Księstwo Litewskie, XI wiek, Bruno z Kwerfurtu, Słowianie, geopołożenie, niemiecka myśl wojennaAbstrakt
Pierwsza wzmianka o kraju nazywanym Litwą pochodzi z początku XI wieku. Zdaniem polskiego historyka Jerzego Ochmańskiego Litwa znana była Rusi na długo przed 1009 rokiem. Językoznawcy zrekonstruowali prastarą nazwę kraju w bałtyckiej formie jako *Lēt-uv-ā (> Lietuvà). Mowa o początkowej Litwie, a nie o późniejszym Wielkim Księstwie Litewskim, które obejmowało na przestrzeni wieków duże obszary ziem wschodniosłowiańskich. W artykule zostały zaprezentowane argumenty na to, że w początkach istnienia Litwy był tworzony system obronny ziem bałtyckich przeciwko inwazji słowiańskiej. W tym miejscu niezbędne jest wyjaśnienie germańskiego pochodzenia nazwy kraju (Lettowen, Lithauen etc.). Wczasach niemieckich okupacji ziem litewskich w trakcie I oraz II wojny światowej niemiecka myśl wojenna i polityczna dużo uwagi poświęcała geograficznemu podejściu do nazwy Litwa. Problem ten, jak dotąd, nie został gruntownie przebadany. Temu więc zagadnieniu jest poświęcony artykuł.
Bibliografia
metai: Šv. Brunono Kverfurtiečio misija, sud. I. Leonavičiūtė, Vilnius 2006
Arand T., Bender D., Brabänder M. u.a., Geschichte und Geschehen. Gesamtband Oberstufe, Schulbuch: Klasse 11–13, Stuttgart–Leipzig–Dortmund 2017
Baranauskas T., Kur buvo Lietuvos žemė?, „Lituanisticaˮ, 2002, nr 2, s. 3–18
Bieniak J., Wyprawa misyjna Brunona z Kwerfurtu a problem Selencji, „Acta Baltico-Slavica”, T. 6: 1969
Bonarek J., Pojęcie „Ruś” jako określenie grupy społecznej, „Slavia Orientalis”, T. XLVII: 1998, nr 1, s. 7–16
Das Land Ober Ost. Deutsche Arbeit in den Verwaltungsgebieten Kurland, Litauen und Bialystok-Grodno, hrsg. im Auftrage des Oberbefehlshabers Ost. Bearbeitet von der Presseabteilung Ober Ost. Stuttgart–Berlin 1917
Dini P.U., Baltų kalbų lyginamoji istorija, Vilnius 2019
Dubonis A., Lietuvos didžiojo kunigaikščio leičiai: iš Lietuvos ankstyvųjų valstybinių struktūrų praeities, Vilnius 1998
Garliauskas V., Dar kartą dėl Lietuvos vardo ir lietuvių etnogenezės, „Gimtoji kalba”, 2019, nr 5, s. 3-8
Gudavičius E., „Lietuvos“ vardas XI a.–XX a. I pusės šaltiniuose, „Lietuvos TSR Mokslų akademijos darbai. A serija, Visuomeniniai mokslaiˮ, 1983, t. 3, s. 79–88
Gudavičius E., Brunonas Kverfurtietis ir Lietuva, w: 1009 metai: Šv. Brunono Kverfurtiečio misija, sud. I. Leonavičiūtė, Vilnius 2006, s. 9–65
Gutowski K., Kmak-Pamirska A., Szelągowska G., Szlanta P., Europa. Nasza historia. Historia w źródłach, obrazach i odwołaniach do współczesności. Suplement, klasa 7, Warszawa 2020
Herder J.G., Ideen zur Philosophie der Geschichte der Menschheit, Buch II: Finnen, Letten und Preußen, ODYSSEE Theater, https://odysseetheater.org/goethe/herder/ideen_16_02.htm
Herder J.G., Pomysły do filozofii dziejów rodzaju ludzkiego. Dzieło przełożone z języka niemieckiego z dodatkiem przedmowy i opisu życia autora przez Józefa Bychowca Kapitana, t. 3, Wilno 1838, Wielkopolska Bi blioteka Cyfrowa, https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/64181
Karaliūnas S., Baltų etnonimai, Vilnius 2015
Karaliūnas S., Lietuvos vardo kilmė, „Lietuvių kalbotyros klausimai”, T. 35: 1995
Kurschat F., Grammatik der littauischen Sprache, Halle 1876
Kuzavinis K., Lietuvos vardo kilmė, „Lietuvos TSR aukštųjų mokyklų darbai. Kalbotyra”, T. 10: 1964
Leonavičiūtė I., Tūkstantmečio detektyvas: Šv. Brunonas ir 1009-ieji, Vilnius 2016
„Lietuviai ir lenkai“ (1887). Jono Šliūpo pozicija ir valstybingumo vizijos XIX a. pabaigoje, red. A. Vyšniauskas, R. Gaidis, L. Švec, Vilnius 2016
Łowmiański H., Studja nad początkami społeczeństwa i państwa litewskiego, t. 2, Wilno 1932
Ochmański J., Dawna Litwa: studia historyczne, Olsztyn 1986
Ochmański J., Historia Litwy, Wrocław–Warszawa– Kraków–Gdańsk–Łódź 1982
Ochmański J., Litewska granica etniczna na Wschodzie od epoki plemiennej do XVI wieku, Poznań 1981
Otrębski J., Lietuvà, „Beiträge zur Namenforschung”, 1958, Jg. 9, s. 116–188
Palmaitis L., Įmintos tūkstantmečio mįslės. Šventasis Brunonas Bonifacas, senovės baltai ir Lietuvos pasienis, Kaunas 2009, s. 67–94
Safronovas V., Lietuva vokiečių ir Prūsijos lietuvių erdvinėse sampratose, w: Lietuvos erdvinės sampratos ilgajame XIX šimtmetyje, ed. D. Staliūnas, Vilnius 2015, s. 263–301
Strukturbericht über das Ostland, t. 2: Ostland-Atlas. Riga 1942, [1. Karte] Ostland Verwaltungskarte
Thiel J., Infoblatt: Minderheiten, Randgruppen und Außenseiter im 19. Jahrhundert. Stuttgart 2012, S. 1, Ernst Klett Verlag GmbH.
Ureland P.S., Prehistoric bilingualism and pidginization as forces of linguistic change, „The Journal of Indo-European Studies”, 1979, Vol. 7, s. 77–104
Vyšniauskas A., Konstituierung des litauischen Staatswesens am Ende des Ersten Weltkriegs, w: Litauisches Kulturinstitut: Jahrestagung 2003 Suvažiavimo darbai, Lampertheim 2004, s. 29–56
Vyšniauskas A., Pranešimas, perskaitytas Karo akademijoje [2003] Vasario 16-osios proga, w: Vasario 16-oji – Lietuvos valstybės atkūrimo diena: straipsnių ir dokumentų rinkinys, sudarė E. Manelis, R. Samavičius, Vilnius 2007
Vyšniauskas A., Vokietijos strategija okupuotos Lietuvos atžvilgiu 1917 metais, „Karo archyvas”, T. 33: 2018, s. 8–35
Wasilewski L., Litwa i Białoruś: Przeszłość – teraźniejszość – tendencje rozwojowe, Kraków [1912]
Zinkevičius Z., [recenzja] Letas Palmaitis, Įmintos tūkstantmečio mįslės: Šventasis Brunonas Bonifacas, senovės baltai ir Lietuvos pasienis, Kaunas 2009, „Baltistica”, T. 44: 2009, nr 1, s. 149–159
Zinkevičius Z., Lietuvos vardas: Kilmė ir formų daryba, Vilnius 2010
Zinkevičius Z., [recenzja] Letas Palmaitis, Įmintos tūkstantmečio mįslės: Šventasis Brunonas Bonifacas, senovės baltai ir Lietuvos pasienis, Kaunas 2009, „Baltistica”, T. 44: 2009, nr 1
Zschackwitz J.E., Einleitung zu denen vornehmsten Rechts-Ansprüchen Derer Gecrönten Hohen Häupter Und anderer Souverainen in Europa: Worinnen deren eigentliche Beschaffenheit und Ursprung behörig vorgestellet, Insonderheit aber der weltlichen Chur- und alten Fürstlichen teutschen Häuser ihre Praetensiones vorgetragen ... werden, Zweiter Theil, Franckfurt–Leipzig 1735
