Lekcje oswajania lęku z Hannah Arendt
DOI:
https://doi.org/10.34767/PP.2025.01.01Słowa kluczowe:
edukacja, lęk, Hannah Arendt, natality, pedagogika emancypacyjna, Jacques Rancière, neoliberalizmAbstrakt
Lekcje oswajania lęku z Hannah Arendt Współczesna edukacja coraz częściej staje się przestrzenią, w której lęk przenika wszystkie aspekty szkolnej rzeczywistości – od presji wynikającej z systemu oceniania, po niepewność związaną z gwałtownymi przemianami społecznymi i politycznymi. Zainspirowany myślą Hannah Arendt artykuł analizuje, w jaki sposób edukacja może zarówno podtrzymywać lęk poprzez mechanizmy kontroli i selekcji, jak i stanowić przestrzeń jego przezwyciężania poprzez refleksję i działanie. Punktem wyjścia jest Arendtowskie pojęcie natality – zdolności do inicjowania nowego początku – oraz kontrast między edukacją jako przestrzenią oikos (przystosowania i przetrwania) a polis (wspólnoty i sprawczości). W świetle neoliberalnych reform i rosnącej instrumentalizacji edukacji artykuł wskazuje na konieczność przekształcenia szkoły w miejsce sprzyjające rozwojowi autonomii intelektualnej i aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym. Podkreślona zostaje także rola pedagogii emancypacyjnej Jacques’a Rancière’a oraz krytycznego myślenia jako narzędzia przeciwstawiania się mechanizmom lęku i podporządkowania. Analiza prowadzi do wniosku, że edukacja, jeśli ma być przestrzenią wolności, musi stać się miejscem, gdzie jednostki uczą się nie tylko adaptacji do rzeczywistości, ale również jej przekształcania w imię amor mundi.
Bibliografia
Apple M.W. (2006). Understanding and interrupting neoliberalism and neoconservatism in education. Pedagogies, 1(1), 21–26.
Arendt H. (1987). Eichmann w Jerozolimie: rzecz o banalności zła. Kraków: Znak.
Arendt H. (2008). Korzenie totalitaryzmu. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Arendt H. (2010). Kondycja ludzka. Warszawa: Aletheia.
Biedrzycki K. (2019). Lęk przed interpretacją. W: M. Trysińska i K. Maciejak (red.), Kompetencje nauczyciela polonisty we współczesnej szkole. Między schematyzmem a kreatywnością (s. 197–205). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Biesta G. (2010). Good Education in an Age of Measurement: Ethics, Politics, Democracy. Boulder: Paradigm Publishers.
Biesta G. (2013). Learning in public places: Civic learning for the twenty-first century. W: Civic learning, democratic citizenship and the public sphere (s. 1–11). Dordrecht: Springer Netherlands.
Berkowitz R. (2010). Thinking in Dark Times: Hannah Arendt on Ethics and Politics. New York: Fordham University Press.
Bourdieu P. i Passeron J.-C. (1990). Reprodukcja: Elementy teorii systemu nauczania. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Dykalska-Bieck D. i Szałkowska K. (2024). Lęk jako cecha i jako stan a FOMO i płeć u dzieci i młodzieży w drugim etapie edukacji szkolnej w województwie warmińsko-mazurskim w okresie pandemii COVID-19 i wybuchu wojny w Ukrainie. Nieopublikowany materiał. Referat wygłoszony podczas IV Kongresu Młodej Nauki 11–13 lipca 2024 roku w Gdańsku.
Foucault M. (2009). Nadzorować i karać: narodziny więzienia. Warszawa: Aletheia.
Gawlik I. (2021). Oczekiwania nauczycieli i rodziców wobec nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej. Parezja. Forum Młodych Pedagogów Przy Komitecie Nauk Pedagogicznych PAN, 16(2), 69–78.
Jagielska K. (2022). Autorytet zawodu nauczyciela w opinii studentów studiów nauczycielskich. Annales Universitatis Mariae Curie Skłodowska, sectio J–Paedagogia-Psychologia, 34(4), 153–170.
Kierkegaard S. (2014). The concept of anxiety: A simple psychologically oriented deliberation in view of the dogmatic problem of hereditary sin. New York: WW Norton & Company.
Klus-Stańska D. (2012). Wiedza, która zniewala – transmisyjne tradycje w szkolnej edukacji. Forum Oświatowe, 24(1), 21–40.
Komorowska H. (2022). Nauczyciel pod presją. W: D. Gabryś-Barker i R. Kalamarz (red.), Współczesna glottodydaktyka wobec zmian edukacyjnych. Nowe wyzwania i innowacyjne rozwiązania (s. 13–26). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Lee J. i Park J. (2023). AI as “Another I”: Journey map of working with artificial intelligence from AI-phobia to AI-preparedness. Organizational Dynamics, 52(3), 100994.
Łukowski K. (2021). Profilaktyka społeczna jako działalność intensyfikująca odporność psychiczną. Kultura i Edukacja, 3(133), 211–225.
Melosik Z. (2003). Funkcjonalno-strukturalna interpretacja edukacji. W: T. Gmerek (red.), Edukacja i stratyfikacja społeczna. Poznań: Wolumin.
Olejniczak K. (2024). Popularni nauczyciele rzucają papierami. Dlaczego akurat teraz? Portal Samorządowy.
Ostrowicka H. i Rzyska A. (2016). Racjonalny strach? O pedagogii lęku w dyskursie publicznym. Forum Oświatowe, 28(1), 181–198.
Popow M. (2023). Międzykulturowe uczenie się w doświadczeniu polskich nauczycieli po wybuchu wojny w Ukrainie w 2022 r. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 25(2), 65–87.
Potulicka E. i Rutkowiak J. (2010). Neoliberalne uwikłania edukacji. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Przyborowska B. (2006). Przyszłość kształcenia w kulturze wysokiej tolerancji niepewności. Rocznik Andragogiczny, 21–27.
Rancière J. (1991). The ignorant schoolmaster: Five lessons in intellectual emancipation. Paris: Foyard.
Rutkowiak J., Stankiewicz Ł., Stańczyk P. i in. (2021). Powrót do systemu? Dyskusja redakcyjna wokół tekstu Zbigniewa Kwiecińskiego z 1980 roku. Ars Educandi, 18, numer specjalny, 29–48.
Syper-Jędrzejak M. (2022). Wypalenie zawodowe wśród pracowników oświaty – metody pomiaru i przegląd badań realizowanych w Polsce. e-mentor, 93(1), 26–36.
Tomaszek K. i Muchacka-Cymerman A. (2020). Wypalenie szkolne u adolescentów: raport z badań polsko-amerykańskich. Kraków: Wydawnictwo PETRUS.
Warner D. (2010). Young people, their technology and the fear in schools. Telecommunications Journal of Australia, 60(4), Article 4.1.
Wineburg S. (2018). Why learn history (when it’s already on your phone). Chicago: University of Chicago Press.
Zamojski P. (2015). Co to znaczy, że szkoła jest „publiczna”. Studia Pedagogiczne, 65, 73–92.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
