Opisać prawo życiem codziennym. Wielkopolskie dworzyszcza w świetle siedemnastowiecznych inwentarzy majątkowych z kaliskich ksiąg grodzkich
DOI:
https://doi.org/10.34767/TH.2023.13.01Słowa kluczowe:
dwór, otoczenie dworu, szlachta, inwentarze majątkoweAbstrakt
Niniejsze opracowanie podejmuje problematykę otoczenia dworów szlacheckich w świetle siedemnastowiecznych inwentarzy majątkowych. Analizie poddano 182 opisy dworów, przy czym większość z nich (tj. 162 charaktery styki) pochodzi z drugiej połowy stulecia, co wiąże się z rozpowszechnieniem się praktyki urzędowego potwierdzania składników mienia. W całym stuleciu przeważają opisy budynków o złym lub średnim stanie technicznym, przy czym spełniają one swoją podstawową funkcję mieszkalną (w 1. poł. XVII w. było ich 76 proc., natomiast w drugiej – 73 proc.). Obejścia dworów ocenić należy jako zaniedbane i niedoinwestowane. Złożyły się na to przede wszystkim takie czynniki, jak: brak gotówki, niegospodarność, nietrwałość budulca, konflikty zbrojne, ale też brak motywacji do poprawy dworskiego otoczenia.
Bibliografia
Augustyniak U., Drewniane dwory Radziwiłłów birżańskich w pierwszej połowie XVII wieku ‒ rezydencje czy siedziby?, w: Rezydencje w średniowieczu i czasach nowożytnych, red. E. Opaliński, T. Wiślicz, Warszawa 2001, s. 102‒124
Augustyniak U., Inwentarze radziwiłłowskie jako źródło do historii mentalności i życia codziennego ‒ możliwości badań, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 51: 2003, nr 2
Białkowski L., Szkice z życia Wielkopolski w siedemnastym wieku, Poznań 1925
Bogdanowski J., Polska sztuka ogrodowa. Krótka historia kompozycji i rewaloryzacji, Kraków 1999
Bogucka M., Życie codzienne – spory wokół profilu badań i definicji, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 44: 1996, nr 3
Dumanowski J., Świat rzeczy szlachty wielkopolskiej w XVIII wieku, Toruń 2006
Gloger Z., Encyklopedia staropolska, t. 2, Warszawa 1961
Główka D., Majątek osobisty duchowieństwa katolickiego w Koronie w XVII i XVIII wieku, Warszawa 2004
Główka D., Siedziby szlacheckie w ziemi zakroczymskiej w XVII i XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 66: 2018, nr 4, s. 475‒486
Justyniarska-Chojak K., Testamenty i inwentarze pośmiertne z ksiąg miejskich województwa sandomierskiego (XVI‒XVIII wiek), Kielce 2010
Kamler M., Ogrody warzywne średniej szlachty w Wielkopolsce w końcu XVI i w pierwszej połowie XVII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 21: 1973, nr 3, s. 499‒505
Kitowski P., Inwentarze pośmiertne i działy spadkowe ludności wiejskiej klucza pelplińskiego. Z dziejów kultury materialnej i praktyki prawnej w Prusach Królewskich w XVIII wieku, „Zapiski Historyczne”, T. LXXVII: 2012, z. 1, s. 79‒101
Klonder A., Wszystka spuścizna w Bogu spoczywającego. Majątek ruchomy zwykłych mieszkańców Elbląga i Gdańska w XVII wieku, Warszawa 2000
Kochanowski J., Pieśń świętojańska o sobótce. Panna XII, w: Jana Kochanowskiego Dzieła polskie, oprac. J. Lorentowicz, Warszawa 1919
Kuchowicz Z., O biologiczny wymiar historii. Książka propozycji, Warszawa 1985
Łoziński W., Patrycjat i mieszczaństwo lwowskie w XVI i XVII wieku, Lwów 1902
Łoziński W., Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku, t. 1‒2, Lwów 1904
Łoziński W., Życie polskie w dawnych wiekach, Kraków 1974
Olszewski H., Adolf Pawiński i jego dzieło, w: A. Pawiński, Rządy sejmikowe w Polsce 1572‒1795 na tle stosunków województw kujawskich, oprac. H. Olszewski, Warszawa 1978, s. 5‒36
Pielas J., Dworki szlachty powiatu opoczyńskiego w XVII–XVIII wieku w opisie inwentarzy dóbr ziemskich, w: Z życia codziennego szlachty i ziemiaństwa między Wisłą a Pilicą w XVI‒XX wieku. Studia, red. J. Gapys, M. Nowak, J. Pielas, Kielce 2010, s. 38–39
Pielas J., Od codzienności do świętowania. Skarbiec, apteczka, kaplica, sala balowa, altanka w siedzibach szlachty sandomierskiej w świetle inwentarzy dóbr ziemskich z XVII i XVIII wieku, w: Dom. Codzienność i święto. Ceremonie i tradycje rodzinne. Studia historyczno-antropologiczne, red. B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha, Kraków 2018, s. 126‒134
Pielas J., Wyposażenie i wystrój wnętrz siedzib szlachty sandomierskiej w XVII i pierwszej połowie XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R: 67, 2019, z. 1, s. 55‒72
Pośpiech A., Majątek osobisty szlachcica w świetle wielkopolskich pośmiertnych inwentarzy ruchomości z XVII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 29: 1981, nr 4, s. 463‒482
Pośpiech A., Majsterkowicz w kontuszu (Szlachecki pośmiertny inwentarz mobiliów jako źródło do badań osobowości), w: Szkice z dziejów materialnego bytowania społeczeństwa polskiego, „Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej”, T. 61: 1989, s. 177‒190
Pośpiech A., Miejsce ubioru w wielkopolskich pośmiertnych inwentarzach szlacheckich XVII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 34: 1986, nr 3, s. 433‒449
Pośpiech A., Pułapka oczywistości. Pośmiertne spisy ruchomości szlachty wielkopolskiej z XVII wieku, Warszawa 1992
Rolska-Boruch I., Siedziby szlacheckie i magnackie na ziemiach zwanych Lubelszczyzną 1500‒1700, założenia przestrzenne, architektura, funkcje, Lublin 1999
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Warszawa 2005
Szulakiewicz W., Ego-dokumenty i ich znaczenie w badaniach naukowych, w: Metody zbierania i analizy danych w badaniach edukacyjnych, DOI: http://dx.doi.org/10.12775/PBE.2013.006, s. 65‒84
Wilczek-Karczewska M., Mieszkania szlachty powiatu kaliskiego w XVII wieku. Z badań nad problematyką konsumpcji w dawnej Polsce, „Rocznik Kaliski”, T. 34: 2008, s. 9‒46
Wilczek-Karczewska M., Rzecz o szlacheckiej (nie)gospodarności. Infrastruktura wiejska w XVII-wiecznej Wielkopolsce w świetle inwentarzy dóbr i rzeczy, w: W kręgu nowożytnej i najnowszej historii ustroju Polski. Księga dedykowana Profesorowi Marianowi Kallasowi, red. S. Godek, D. Makiłła, M. Wilczek-Karczewska, Warszawa 2010, s. 59‒73
Wyczański A., Szlacheckie inwentarze pośmiertne z XVI wieku jako źródło do dziejów kultury materialnej w Polsce, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” R. 2: 1954, nr 4, s. 691‒699
Wyczański A., Uwagi na temat dworu szlacheckiego w Wielkopolsce w XVI stuleciu, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, T. 24: 1979, z. 4, s. 348‒355
