Wielokulturowość grup etnograficznych regionu kujawsko-pomorskiego jako źródło lokalnych tożsamości w świetle badań archeologicznych
DOI:
https://doi.org/10.34767/TH.2023.13.02Słowa kluczowe:
kultura, archeologia, tożsamość, region, Kujawy, PomorzeAbstrakt
Współczesna archeologia nie tylko odpowiada na pytania o to, co naprawdę wydarzyło się w przeszłości, ale coraz częściej inspiruje do zastanowienia, jaka jest dzisiejsza ranga tych wydarzeń, jak można je interpretować i wykorzystywać dla budowania i wzmacniania oczekiwanych relacji społecznych. To, co ważne dla tożsamości narodowej, ma swoje odpowiedniki na poziomie tożsamości regionów współtworzących narodową jedność. W wypadku województwa kujawsko-pomorskiego dysponujemy udokumentowaną bazą źródłową 46 tys. zewidencjonowanych stanowisk archeologicznych, które re prezentują prawie wszystkie wpływy kulturowe obecne na ziemiach polskich od końca epoki lodowcowej. Z drugiej strony, tylko niewielka ich część, ze względu na wyjątkową wartość, weszła do kanonu lokalnej tożsamości po szczególnych regionów województwa kujawsko-pomorskiego, obejmujących Krajnę, Bory Tucholskie, Kociewie, ziemię chełmińską i dobrzyńską, Kujawy oraz Pałuki. W każdym z tych regionów województwa kujawsko-pomorskiego wskazać można stanowiska archeologiczne, wokół których budowa na jest tożsamość lokalnych wspólnot społecznych. Są to obiekty tak znane, jak Biskupin na Pałukach, Wyrzysk-Osiek na Krajnie, Kałdus na ziemi chełmińskiej, Krusza Zamkowa i Wietrzychowice na Kujawach czy Mszano koło Brodnicy. Wydobyte z nich zabytki przyczyniły się do rozwoju dyscypliny naukowej archeologii. Ich wkład w budowanie kujawsko-pomorskiej tożsamości regionalnej jest godny najwyższej uwagi, szczególnie w kontekście archeologii tożsamości.
Bibliografia
Bagniewski Z., Mezolityczne społeczności myśliwsko-rybackie południowej części Pojezierza Kaszubskiego, Wrocław 1987
Bokiniec E., Ziemia chełmińska od młodszego okresu przedrzymskiego po okres wędrówek ludów, w: Archeologia toruńska. Historia i teraźniejszość, red. B. Wawrzykowska, Toruń 2002, s. 121‒135
Chudziak W., Strefa chełmińsko-dobrzyńska we wczesnym średniowieczu, w: Archeologia toruńska. Historia i teraźniejszość, red. B. Wawrzykowska, Toruń 2002, s. 137‒150
Cofta-Broniewska A., Grupa kruszańska kultury przeworskiej, Poznań 1979
Cofta-Broniewska A., Kośko A., Historia pierwotna społeczeństw Kujaw, Warszawa‒Poznań 1982
Cofta-Broniewska A., Kośko A., Kujawy w pradziejach i starożytności, Inowrocław‒Poznań 2002
Cyrek K., Paleolit schyłkowy i mezolit w dolinie Wisły pomiędzy Toruniem a Grudziądzem, w: Archeologia toruńska. Historia i teraźniejszość, red. B. Wawrzykowska, Toruń 2002, s. 81–90
Cyrek K., Sudoł M., Z najnowszych badań nad paleolitem schyłkowym na Pomorzu Wschodnim, w: Aktualne problemy epoki kamienia na Pomorzu, red. M. Fudziński, H. Paner, Gdańsk 2009, s. 67–84
Czebreszuk J., Społeczności Kujaw w początkach epoki brązu, Poznań 1996
Gackowski J., Kucharski L., Z badań nad młodszą epoką brązu i wczesną epoką żelaza w strefie Pojezierza Chełmińskiego, w: Archeologia toruńska. Historia i teraźniejszość, red. B. Wawrzykowska, Toruń 2002, s. 109‒115
Kobusiewicz M., Ludy łowiecko-zbierackie północno-zachodniej Polski, Poznań 1999
Kokowski A., Archeologia Gotów, Lublin 1999
Kokowski A., Przygoda z archeologią, Warszawa 2011
Kowalczyk M., Raciąż – średniowieczny gród i kasztelania, Łódź 1986
Kozłowski S.K., Kozłowski J.K., Epoka kamienia na ziemiach polskich, Warszawa 1977
Krzak Z., Megality Europy, Warszawa 1994
Kukawka S., Małecka-Kukawka J., Wawrzykowska B., Wczesny i środkowy neolit na ziemi chełmińskiej, w: Archeologia toruńska. Historia i teraźniejszość, red. B. Wawrzykowska, Toruń 2002, s. 91‒101
Kukier R., Regionalizacja etnograficzna Kujaw, „Prace Komisji Historii BTN”, T. 1: 1963, s. 109‒163
Łęga W., Okolice Świecia. Materiały etnograficzne, Gdańsk 1960
Malinowska-Sypek A., Sypek R., Sukniewicz D., Przewodnik archeologiczny po Polsce, Warszawa 2010
Mamzer H., Pytanie o archeologię, w: Jakiej archeologii potrzebuje współczesna humanistyka, red. J. Ostoja-Zagórski, Poznań 1997, s. 13‒49
Marciniak M., Pradzieje regionu brodnickiego, w: Brodnica. Siedem wieków miasta, red. J. Dygdała, Brodnica 1998, s. 35‒66
Mroczyński W., Olszewski P., Mezolityczne ostrza kościane i materiały krzemienne ze stanowiska 33 w Wielu, gm. Mrocza, woj. bydgoskie, „Komunikaty Archeologiczne”, T. 7, Bydgoszcz 1995, s. 47‒59
Ollick M., Maltych i grapa. Tradycja, specjały kuchni i inne ciekawostki z Borów Tucholskich, Tuchola 2007
Olsen B., W obronie rzeczy. Archeologia i ontologia przedmiotów, tłum. B. Shallcross, Warszawa 2013
Rączkowski W., Kultury neolityczne na Pojezierzu Krajeńskim, Poznań 1987
Renfrew C., Bahn P., Archeologia. Teorie. Metody. Praktyka, tłum. K. Lewartowski, R. Oracz, D. Stabrowska, F. Stępniowski, Warszawa 2002
Roszak S., W poszukiwaniu syntezy Kujaw. Region, regiony, Centra i pogranicza kujawskie, w: Dwie części Kujaw, red. D. Karczewski, M. Krajewski, S. Roszak, Włocławek–Inowrocław 2001, s. 9‒17
Sukniewicz D., Myrta A., W krainie polskich piramid, Izbica Kujawska 2008
Szkulmowska W., Kultura ludowa Borów Tucholskich, w: Dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze Borów Tucholskich, red. W. Jastrzębski, J. Woźny, Bydgoszcz–Tuchola 2005, s. 154‒178
Szmyt M., Społeczności kultury amfor kulistych na Kujawach, Poznań 1996
Tubaja R., Uwagi końcowe, w: Kultura ludowa ziemi chełmińskiej, red. E. Arszyńska, Toruń 1978, s. 61‒63
Umiński J., Pojezierze Krajeńskie, Warszawa 1991
Wiczyński T., Szwoch R., Kociewie. Kraina wśród lasów, jezior i rzek, Starogard Gdański 2005, s. 8‒9
Wilke G., Sprawozdanie z prac wykopaliskowych na grodzisku wczesnośredniowiecznym w Obrowie, pow. Tuchola w 1968 roku, „Komunikaty Archeologiczne”, Bydgoszcz 1972, s. 90‒94
Woźny J., Symbolika przestrzeni miejsc grzebalnych w czasach ciałopalenia zwłok na ziemiach polskich, Bydgoszcz 2000
Woźny J., Zasoby archeologiczne województwa kujawsko-pomorskiego jako forma promocji regionalnego dziedzictwa kulturowego, w: Innowacyjność w edukacji historycznej i w promocji dziedzictwa kulturowego regionu, red. Z. Biegański, T. Maresz, Toruń 2012, s. 97‒111
Woźny J., Starożytne pracownie i warsztaty produkcyjne na Kujawach, w: W warsztacie, w manufakturze, w fabryce i w sklepie, red. Z. Biegański, W. Polak, M. Białkowski, Toruń 2013, s. 9‒24
Woźny J., Człowiek i środowisko w dziejach dorzecza Brdy, Bydgoszcz 2019
Znamierowska-Prüfferowa M., Zarys tradycyjnej kultury ludowej woj. bydgoskiego, w: Województwo bydgoskie, red. A. Swinarski, Poznań 1973, s. 185–208
