Socialization overshadowed by the conflict. The Educational Situation of Children and Youth in Poland under Władysław Gomułka’s Rule (1956-1970)
DOI:
https://doi.org/10.34767/PP.2012.01.09Abstract
A prolonged decade of Gomułka’s rule is characterized by an intense political and ideological struggle waged by the Communist authorities with the Catholic Church (represented by the Polish Episcopate) and parents of children attending various types of schools. The conflict’s essence was different visions of the Polish society’s spiritual development. The party wanted Poles’ traditional religiosity to be replaced with secular culture, and morality based on the Decalogue with vaguely defined socialist morality. The pretext for resuming the struggle, being at moments dramatic, was the secular nature of the school’s, viewed by Communist propaganda as being in danger (because of crosses that were hung on the walls and resuming religion classes at school after October 1956), and alleged intolerance against schoolchildren-atheists. Another reason for tensions was a conflict over the 1000-year anniversary of the Baptism of Poland, celebrated differently by the Church and Communist authorities. The conflict with the Episcopate had many negative consequences, and disturbed the state of social balance, so important for correct socializing processes. It also hindered the correct realization of educational situations – both on a macro scale and in an individual dimension. As a result it led to disturbances in educational processes. Research made by sociologist revealed many negative phenomena in moral and ideological spheres of youth’s life, and changes in their attitudes to ideals, norms and virtues. They negatively affected both personal lives of young people and main social processes in which the representatives of the generation growing up in the period of Gomulka’s rule participated.
References
AAN, KC PZPR, Tezy w sprawie pracy ZHP w szkołach, sygn. 237/XVI-297. k. 21.
Arendt H. (1989). Korzenie totalitaryzmu. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza.
Bäcker R. (1999). Totalitaryzm w Polsce lat 1948-1956, Czasy Nowożytne. T. VI.
Brzostek B. (2010). Mała stabilizacja Gomułki, W: K. Persak, P. Machcewicz (red.) PRL od lipca 44 do grudnia 70. Warszawa: Bellona.
Chałasiński J. (1931). Drogi awansu społecznego robotnika. Poznań: Księgarnia Nakładowa.
Chmaj L. (1962). Prądy i kierunki w pedagogice XIX i XX wieku. Warszawa: PZWS.
Czaczkowska E. (2009). Kardynał Wyszyński. Warszawa: Świat Książki – Bertelsmann Media.
Dudek A. (1995). Państwo i Kościół w Polsce 1945-1970. Kraków: „PiT”.
Dudek A., Gryz R. (2003). Komuniści i Kościół w Polsce (1945-1989). Kraków: Znak.
Friszke A. (1994). Opozycja polityczna w PRL 1945-1980. Londyn: „Aneks”.
Gładysz A. (1978). Oświata – kultura – nauka w latach 1947-1959. Węzłowe problemy polityczne. War-szawa-Kraków: PWN.
Godlewski J. F. (1978). Kościół rzymskokatolicki w Polsce wobec sekularyzacji życia publicznego (1944--1974). Warszawa: PWN.
Gomułka W. (1958). Szkolnictwo, oświata i nauka – motorem rozwoju socjalizmu, Wychowanie październik.
Gomułka W. (1966). 1000 lat Polski. Przemówienie wygłoszone na uroczystej sesji Sejmu w dniu 21 VII 1966 r. Kraków: Książka i Wiedza.
Grajewski A. (2009). Wychowanie ateistyczne dzieci i młodzieży w Europie Środkowo-Wschodniej jako element walki z Kościołem. Wybrane problemy. W: P. Ceranka i S. Stępień (red.) „Jesteście naszą wielką szansą”. Młodzież na rozstajach komunizmu 1944-1989. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Grzybowski R. (2002). Podmiot czy tworzywo? Kilka uwag o sytuacji dziecka w teorii i praktyce pedagogiki stalinowskiej. W: K. Jakubiak, W. Jamrożek (red.) Dziecko w rodzinie i społeczeństwie. Dzieje nowożytne. Bydgoszcz: Wyd. Akademii Bydgoskiej.
Grzybowski R. (2004). Przełomy polityczne jako momenty zwrotne w polityce oświatowej PRL. W: R. Grzybowski (red.) Oświata, wychowanie i kultura fizyczna w rzeczywistości społeczno-politycznej Polski Ludowej (1945-1989). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Grzybowski R. (2008). Odradzanie się harcerstwa polskiego po 1956 r. i próby włączenia go struktury systemu wychowawczego szkoły, Biuletyn Historii Wychowania, 23.
Grzybowski R. (2009). Pedagogizacja rodziny jako próba włączenia jej do procesu laicyzacji wychowania dzieci i młodzieży w PRL. W: I. Michalska, G. Michalski (red.) Orientacje i kierunki w badaniach historyczno-oświatowych. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Grzybowski R. (2010a). Elementy taktyki władz komunistycznych w walce z Kościołem o odzyskanie szkoły na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku. W: I. Szybiak, A. Fijałkowski i J. Kamińska (red.) Szkoła polska od średniowiecza do XX wieku. Między tradycją a innowacją. Warszawa: Uniwersytet Warszawski.
Grzybowski R. (2010b). Ku szkole ateizującej. Duchowieństwo, nauczyciele, uczniowie i rodzice wobec działań władz komunistycznych z lat 1958-1961 zmierzających do pełnej laicyzacji szkoły polskiej. W: E. Gorloff. R. Grzybowski, A. Kołakowski (red.) Edukacja w warunkach zniewolenia i autonomii (1945-2009). {Seria: Szkoła – Państwo – Społeczeństwo, pod red. R. Grzybowskiego. T. III}. Kraków: Impuls.
Gurycka A. (1979). Struktura i dynamika procesu wychowania. Warszawa: PWN.
Hillebrandt B. (1989). Polskie organizacje młodzieżowe XIX i XX wieku. Zarys historii. Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza.
Jarmoch E. [ks.] (1998). Rola Kościoła w PRL. W: W. Ważniewski (red.) Spór o ocenę historii Polski powojennej (1944-1989). Siedlce: IH WSRP.
Jaroszewski T. (1971). Nauki społeczne, humanizm, laicyzacja, Argumenty, 51-52.
Kalczyński S. (1959). Zagadnienia wychowania i problem młodzieży, Kwartalnik Pedagogiczny, 2(12).
Kawalec J. (1977). Ziemi przypisany. Tańczący jastrząb. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Konopka H. (1997). Religia w szkołach Polski Ludowej. Białystok: Wyd. Uniwersytetu w Białymstoku.
Kozłowski K. (2002). Od Października ’56 do Grudnia ’70. Ewolucja stosunków społeczno-politycznych na Wybrzeżu (1956 -1970), Szczecin: Uniwersytet Szczeciński.
Kumor B. [ks.] (2004). Historia Kościoła (VII). Czasy współczesne 1914-1992. Lublin: KUL.
List Komitetu Centralnego do egzekutyw partyjnych w sprawie polityki wobec Kościoła [Lipiec 1958] (1994). W: P. Raina (wyb.) Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945-1989. T. 1. Lata 1945--1959. Poznań: „W Drodze”.
Mazur M. (2009). O człowieku tendencyjnym. Obraz nowego człowieka w propagandzie komunistycznej w okresie Polski Ludowej i PRL 1944-1956. Lublin: Wyd. UMCS.
Mielczarek F. (1997). Ideologiczno-polityczna indoktrynacja nauczycieli w Polsce w latach 1945-1956. Opole: Wyd. Uniwersytetu Opolskiego.
Mrówczyński T. (1957). Uwagi na temat religii, Nowe Drogi, 5(95).Muszyński H. (1980). Zarys teorii wychowania. Warszawa: PWN.
Myśliwski W. (2006). Traktat o łuskaniu fasoli. Kraków: Znak.
Non possumus. Memoriał Episkopatu Polski do Rady Ministrów (1994) W: P. Raina (wyb.) Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945-1989. T. 1: lata 1945-1959. Poznań: „W Drodze”.
Okoń W. (1998). Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa: Żak. Okólnik nr 26 Ministerstwa Oświaty, Dz. Urz. Min. Ośw., 1958, nr 9, poz. 123.
Olechnicki K., Załęcki P. (1998). Słownik socjologiczny. Toruń: „Graffiti BC”.Palska H. (1994). Nowa inteligencja w Polsce. Świat przedstawień i elementy rzeczywistości. Warszawa: Wydaw. Instytutu Filozofii i Socjologii PAN.
Pawłowicz Z. [Bp] (2004). Kościół i państwo w PRL 1944-1989. Gdańsk: Oficyna Pomorska. Pomykało W. (1973). Socjalistyczna strategia wychowawcza. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej.
Protokół nr 203 z posiedzenia Biura Politycznego [KC PZPR] w dn. 26 czerwca 1958 r. Przecławska A. (1959). Młodzież współczesna w świetle badań pedagogicznych, Kwartalnik Pedagogiczny, 2(12).
Rosner A. (1978). Niektóre zjawiska społeczne towarzyszące migracji młodzieży w przekroju miasto – wieś. W: Rola młodzieży w życiu społeczno-gospodarczym kraju. Konferencja naukowa, Gdańsk 10-11 V 1976 r. Warszawa: Zarząd Wydawnictw Statystycznych i Drukarni.
Rynio A. (1995). Wychowanie młodzieży w nauczaniu kardynała Stefana Wyszyńskiego. Lublin: KUL.
Staniszkis J. (1989). Ontologia socjalizmu. Warszawa: „In Plus”.
Suchodolski B. (1967). Podstawy wychowania socjalistycznego. Warszawa: Książka i Wiedza.
Szabała H. (1997). Problem dziecka i kobiety w państwie totalitarnym, Miscelanea. Antrophologica et Sociologica, 5.
Świda H. (1963). Młodzież licealna. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Theiss W. (1996). Zniewolone dzieciństwo. Socjalizacja w skrajnych warunkach społeczno-politycznych. Warszawa: Wydawnictwo Żak.
Tułodziecki W. (1961). Co przynosi ustawa o rozwoju systemu oświaty i wychowania, Nowa Szkoła, 9.
Tułodziecki W. (1965). Założenia reformy szkoły podstawowej. Wybór artykułów. Warszawa: PZWS.
Wagner B. (2009). Strategia wychowawcza w PRL. Warszawa: Wyd. Neriton.
Wołoszyn S. (1997). Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku. Warszawa: IBE.
Zadania związków młodzieży. Przemówienie W. I. Lenina wygłoszone na III Ogólnorosyjskim Zjeździe Komunistycznego Związku Młodzieży Rosji w dn. 2 października 1920 r. (1998). W: S. Wołoszyn (oprac.) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej. T. III. Myśl pedagogiczna w XX stuleciu. Wydanie drugie zmienione. Kielce: Dom Wydawniczy Strzelec.
Żurek J. (2001). Edukacja ateistyczna w PRL. Geneza, charakter zjawiska, Arcana, 2.
