Mieszkańcy Bydgoszczy wobec wejścia Armii Czerwonej do miasta w styczniu 1945 r.
DOI:
https://doi.org/10.34767/SIIP.2021.01.08Słowa kluczowe:
Bydgoszcz, 1945 rok, Armia Czerwona, nastroje społeczne, okupacja niemieckaAbstrakt
W artykule przedstawiono postawy i reakcje polskich mieszkańców Bydgoszczy na wejście Armii Czerwonej do miasta w 1945 r. Część mieszkańców zdawała sobie sprawę ze zbliżającego się frontu. Oczekiwano wkroczenia wojska sowieckiego, oznaczało to bowiem przede wszystkim zakończenie okrutnej, ponad pięcioletniej okupacji niemieckiej. Dlatego zdobycie Bydgoszczy ludność przyjęła z radością; powodem dużego entuzjazmu było pojawienie się polskich jednostek wojskowych. Walki trwały kilka dni, a w działania wojenne włączali się również mieszkańcy. W tym czasie panowała na ulicach anarchia i chaos; ludność i żołnierze dokonywali szabru w sklepach, magazynach itp. Poważnym problemem dla bydgoszczan była działalność czerwonoarmistów, którzy dopuszczali się powszechnych rabunków i gwałtów. Ich odbiór społeczny był zdecydowanie negatywny. Już w trakcie bitwy o miasto przystępowano do zabezpieczania mienia państwowego i jego odbudowy. Wbrew twierdzeniom propagandy z czasów Polski „ludowej” ideologia komunistyczna nie odgrywała w tym zakresie żadnej roli. Omawiane zagadnienie nie było dotychczas tematem szerszego opracowania. W badaniach oparto się przede wszystkim na relacjach świadków, wykorzystano wspomnienia drukowane (literatura i prasa) i nieopublikowane, audycje radiowe oraz zasoby historii mówionej.
Bibliografia
(1945). Dzielni wodniacy z Brdyujścia. Marynarze flotylli rzecznej stoczyli z Niemcami walkę o statki i śluzę. Wiadomości Bydgoskie, 2 marca.
(1946). W pierwszy dzień wolności kolejarze byli już na posterunku. Trybuna Pomorska, 27 stycznia.
(1959). Ci, którzy wyzwolili Bydgoszcz. Gazeta Pomorska, 22 stycznia.
(1965). Pierwsze dni wolności. Gazeta Pomorska, 23/24 stycznia.
Adamczak, R. (2013). Na kliszy wspomnień. Kalendarz Bydgoski, 46.Archiwum Historii Mówionej Muzeum Powstania Warszawskiego. (AHM MPW Gold-man). Relacja J. Goldmana.
Archiwum Historii Mówionej Muzeum Powstania Warszawskiego. (AHM MPW Burzyński). Relacja S. Burzyńskiego.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Bydgoszczy. (1971) [AIPN By, 1971]. Ankiety dotyczące zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego w latach 1939–1945. Miasto Bydgoszcz. Sygn. 26/13.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. (1945) [AIPN, 1945]. Rozkaz z lutego 1945 r. Sygn. 913/213.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. (1968) [AIPN, 1968]. Ankiety Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce oraz Okręgowej Komisji Badania Hitlerowskich w Warszawie, zebrane w latach 1968–1972. Ankiety dotyczące województwa bydgoskiego. Miasto Bydgoszcz. Sygn. 2448/64.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. (1971) [AIPN, 1971]. Ankiety Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce oraz Okręgowej Komisji Badania Hitlerowskich w Warszawie, zebrane w latach 1968–1972. Ankiety dotyczące województwa bydgoskiego. Miasto Bydgoszcz. Sygn. 2448/67.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. (1972) [AIPN, 1972]. Woj. bydgoskie, m. Bydgoszcz, notki encyklopedyczne. Sygn. 2448/62.
Archiwum Państwowe w Bydgoszczy. Komitet Wojewódzkiej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Bydgoszczy. (1950) [AP, 1950]. Walerian Kminikowski – Żołnierze transportu kolejowego wracają na posterunki i biorą czynny udział w odbudowie kolei i Państwa polskiego. Sygn. 3229.
Archiwum Państwowe w Bydgoszczy. Urząd Wojewódzki Pomorski. (1945) [AP, 1945]. Pismo Naczelnika Wydziału Przemysłowego m. Bydgoszczy. Sygn. 4811.Bartnicki, J. (1982). Bydgoszcz w pierwszym roku wolności. Bydgoszcz: Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne.
Bartnicki, J. (1982). Bydgoszcz w pierwszym roku wolności. Bydgoszcz: Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne.
Biegański, Z. (2003). Sądownictwo i skazani na śmierć z przyczyn politycznych w województwie pomorskim (bydgoskim) w latach 1945–1956. Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.
Biegański, Z., Karpus, Z. (red.) (2006). Rok 1945 na Pomorzu i Kujawach. Koniec wojny – początek nowej rzeczywistości. Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe.
Binaszewska, B., Rybarczyk, P. (red.) (2010). Rok pierwszy. Powstanie i działalność aparatu bezpieczeństwa publicznego na Pomorzu i Kujawach (luty–grudzień 1945). Warszawa–Bydgoszcz–Gdańsk: Instytut Pamięci Narodowej.
Bobbe, S. (2009). Mroźne styczniowe dni. Kalendarz Bydgoski, 42.
Boćkowski, D. (2005). Białystok – rok pierwszy (sierpień 1944–1945). Dzieje Najnowsze, 37, 4.
Borchers, R., Madoń-Mitzner, K. (oprac.) (2014). Wojna na Kaszubach. Pamięć polskich i niemieckich świadków. Gdańsk: Muzeum II Wojny Światowej.
Borowski, R. (1985). Wspomnienia pierwszego prezydenta Romana Borowskiego. Ilustrowany Kurier Polski, 25 stycznia.
Budka, K. (2015). Życie polityczne w Bydgoszczy w latach 1945–1948. W: Historia Bydgoszczy, t. 3, cz. 1: 1945–1956. Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe.
Chinciński, T., Machcewicz, P. (red.) (2008). Bydgoszcz 3–4 września 1939. Studia i dokumenty. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Chrobaczyński, J. (2012). Konteksty przełomu 1944–1945. Społeczeństwo wobec wojennych rozstrzygnięć. Postawy – zachowania – nastroje. Kraków: Universitas.
Chrzanowski, B., Gąsiorowski, A., Sziling, J. (red.) (1991). Okręg Pomorze Armii Krajowej w dokumentach 1939–1945. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Cieślak, K. (1981). Bydgoszczanie w wyzwoleniu miasta w 1945 r. Gazeta Pomorska – Magazyn, 23/25 stycznia.
Czerwiński, J. (1972). Z wołyńskich lasów na berliński trakt. Warszawa: MON.
Czes. (1966). Kierunek: Bydgoszcz. Spojrzenia, 22/23 stycznia.
Damazyn, M. (2015). Bydgoszczan portret własny. Bydgoszcz: Prymasowski Instytut Kul-tury Chrześcijańskiej im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego.
Damazyn, M. (2016). Bydgoszczan portret własny, t. 2. Bydgoszcz: Prymasowski Instytut Kultury Chrześcijańskiej im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego.
Damazyn, M. (2018). Bydgoszczan portret własny, t. 4. Bydgoszcz: Prymasowski Instytut Kultury Chrześcijańskiej im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego.
Drygalski, L. (1969). Pierwsze dni po wyzwoleniu. Echo ZNTK, 8.Esman, J. (2015). Wspomnienia. Część I. Okupacja i pierwsze lata powojenne. Kronika Bydgoska, 36.
Esman, J., Romaniuk, M. (oprac.) (2008). Tadeusza Esmana wspomnienia o Bydgoszczy. Kronika Bydgoska, 29.
Esman, J., Romaniuk, M. (oprac.) (2009). Tadeusza Esmana wspomnienia o Bydgoszczy (cz. 2). Kronika Bydgoska, 30.
Fundacja Archiwum Pomorskie Armii Krajowej w Toruniu. (1970) [FAPAK, 1970]. Wspomnienie z czasów okupacji i po wyzwoleniu. Sygn. M–131/740.
Fundacja Archiwum Pomorskie Armii Krajowej w Toruniu. (1977) [FAPAK, 1977a]. Relacja. Sygn. K–897/2408.
Fundacja Archiwum Pomorskie Armii Krajowej w Toruniu. (1977) [FAPAK, 1977b]. Relacja Matczyńskiej Marii z d. Kasprzak. Sygn. K–913/2466.
Fundacja Archiwum Pomorskie Armii Krajowej w Toruniu. (1978) [FAPAK, 1978]. Relacja syna Macieja Krzyżanowskiego. Sygn. K–543/543.
Fundacja Archiwum Pomorskie Armii Krajowej w Toruniu. (1988) [FAPAK, 1988]. Relacja członka konspiracji. Sygn. K–581/581.
Fundacja Archiwum Pomorskie Armii Krajowej w Toruniu. (1996) [FAPAK, 1996]. Relacja spisana dnia 30 listopada 1996 r. przez Stanisława Wierzchosławskiego ps. „Jacek”. Sygn. M–883/1583.
Fundacja Archiwum Pomorskie Armii Krajowej w Toruniu. (FAPAK). Aleksander Schulz 1917–1990. Sygn. M–385/1003.
Gliwiński, E. (2014). Wspomnienia z wyzwolenia. Kalendarz Bydgoski, 47.
Golon, M. (1996). Działalność radzieckich władz wojskowych i policyjnych w Bydgoszczy w latach 1945–1946, cz. 1. Kronika Bydgoska, 17.
Golon, M. (2001). Polityka radzieckich władz wojskowych i policyjnych na Pomorzu Nadwiślańskim w latach 1945–1947. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
Golon, M. (2005). Początki ludowej niepodległości (1945–1950). W: K. Mikulski (red.), Historia Wąbrzeźna, t. 2 (s. 14). Wąbrzeźno: Urząd Miejski.
Golon, M. (2015). Armia Czerwona (Radziecka) w Bydgoszczy w latach 1945–1947. W: Historia Bydgoszczy, t. 3, cz. 1: 1945–1956. Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe.
Grott, F. (1985). Z pamiętnika: „Ostatnie dni”. Kalendarz Bydgoski, 18.
Grott, F. (1988). Moje Szwederowo. Dziennik 1939–1945. Kronika Bydgoska, 9.
Hirsch, H. (1999). Zemsta ofiar. Niemcy w obozach w Polsce 1944–1950. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen.
Hytrek-Hryciuk, J. (2018). „Malowali tych Rusków jak... końskie kopyta, rogi i czerwony”. Ludność cywilna i żołnierze Armii Czerwonej w ostatnich miesiącach II wojny światowej i pierwszych miesiącach powojennych na Śląsku Opolskim. W: K. Jasiak, K. Ka-walec, P. Stanek (red.), Koniec wojny na Śląsku. Rok 1945. Studia i materiały (s. 74–87). Wrocław–Opole–Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Jasiak, K., Kawalec, K., Stanek, P. (red.) (2018). Koniec wojny na Śląsku. Rok 1945. Studia i materiały. Wrocław–Opole–Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Jastrzębski, W. (1974). Terror i zbrodnia. Eksterminacja ludności polskiej i żydowskiej w rejencji bydgoskiej w latach 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo Interpress.
Jastrzębski, W. (2004). Terror policyjno-wojskowy. W: Historia Bydgoszczy, t. 2, cz. 2: 1939–1945. Bydgoszczy: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe.
Jastrzębski, Z. (1970). Jeden z tych, którzy przynieśli wolność. Gazeta Pomorska, 22 stycznia.
Kałdowski, W. (2008). Pierwszy rok wolności. Kalendarz Bydgoski, 41.Kamiński, M. (1970). Przed nami Bydgoszcz... Gazeta Pomorska, 26 stycznia.
Kapłan, B. (1981). Z tysiąca i jednej walki. Wspomnienia i relacje uczestników walk ze zbrojnym podziemiem w województwie bydgoskim/pomorskim w latach 1945–1949. Bydgoszcz: Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne.
Kawski, T. (2014). Mrocza w latach 1945–1989. W: S. Łaniecki (red.), Mrocza. Monografia miasta i gminy, t. 2 (s. 244). Mrocza: Urząd Miasta i Gminy; Bydgoszcz: Wydawnictwo Pejzaż.
Kowalski, L. (1984). Ze wspomnień bydgoskiego nauczyciela. Wyzwolenie. Kalendarz Bydgoski, 17.
Kowalski, M. (1965). Towarzysze broni. Spojrzenia, 23/24 stycznia.
Kowalski, O. (2005). Z Wołynia przez Polesie do Berlina. Wspomnienia żołnierza 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej.
Kozłowski, K. (2005). Nastroje społeczne na Pomorzu Zachodnim na tle procesów osiedleńczych (1945–1947). Dzieje Najnowsze, 37, 4.
Kozłowski, R. (1985). Polska Partia Robotnicza w województwie pomorskim 1942–1948. Bydgoszcz: Wydawnictwo „Pomorze”.
Kozłowski, R. (1991). Partie polityczne w województwie pomorskim (1945–1950). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Kozłowski, R. (1997). Rok 1945. Województwo Pomorskie. Sprawozdania pełnomocników rządu i wojewody. Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych.
Krogulski, M.L. (2000). Okupacja w imię sojuszu. Armia Radziecka w Polsce 1944–1956. Warszawa: Wydawnictwo von Borowiecky.
Lesiakowski, K. (2001). Nastroje mieszkańców Łodzi i województwa łódzkiego w latach 1945–1948. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica, 71.
Lewandowska, S. (2005). Społeczność polska Wilna wobec nowej rzeczywistości. Postawy i nastroje 1944–1945. Dzieje Najnowsze, 37, 4.
Ławniczak, R. (2020). Nastroje, postawy oraz stosunek mieszkańców Grudziądza i powiatu grudziądzkiego do władzy komunistycznej w 1945 r. Komunizm: system–ludzie–dokumentacja, 9.
Mak. (1976). Droga wiodła przez Bydgoszcz. Gazeta – Magazyn, 24/25 stycznia.
Malicki, J. (2014). Wspomnienia z wojny światowej 1939–1945 roku. Zeszyty Chojnickie, 30.
Mietz, A., Pakulski, J. (1993). Łobżenica. Portret miasta i okolicy. Łobżenica: Urząd Miasta i Gminy; Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Nadolski, Ł.M. (red.) (2015). Bitwa o Bydgoszcz 1945. Walki, wspomnienia, relacje. Bydgoszcz: Muzeum Wojsk Lądowych.
Nowakowski, J. (1996). Szczęśliwe lata, gorzki czas, czyli urodzony w Bydgoszczy. Bydgoszcz: Tanan.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
