Przerwane życie. Dzieci w linii narracyjnej Estońskiego Muzeum Żydowskiego w Tallinie
DOI:
https://doi.org/10.34767/SIIP.2023.01.05Słowa kluczowe:
Holokaust, wojna, muzeum, dzieci, Estonia, TallinAbstrakt
Autor analizuje stałą wystawę prezentowaną w Estońskim Muzeum Żydowskim w Tallinie (Eesti Juudi Muuseum). Wykorzystuje metodę analizy wizualnej, bada kompozycję, zawartość, obiekty materialne oraz możliwe znaczenia ekspozycji. Sprawdza, jakie miejsce zajmują najmłodsze ofiary Zagłady w linii narracyjnej tej ekspozycji. Pyta, czy poświęcone są im odrębne elementy stałej wystawy, czy raczej dziecięce losy są „wpisane” w ogólny przekaz dotyczący dokumentowanych tutaj wydarzeń? Czy twórcy placówki skupili się na tragicznym wymiarze dziecięcych losów, czy raczej zaprezentowali je przez pryzmat bohaterskich czynów i dokonujących ich postaci? I wreszcie – czy jest tu miejsce na prezentowanie Ocalałych? Badania, których efekty prezentowane są w artykule, dotyczą również tego, czy narracja w muzeum jest poświęcona konkretnym, indywidualnym postaciom czy raczej społeczności anonimowych uczestników wojennych wydarzeń. Omawiane badania pokazują, że prezentowana w tym miejscu historia Holokaustu skupia się na stracie i cierpieniu, którego efektem było przerwane życie. W analizowanej wystawie dominuje perspektywa ofiar. W centrum ekspozycji znajdują się cywilne ofiary okupacji i ludobójstwa. Nie są to więc „ofiary heroiczne”, czyli bohaterowie, którzy odnoszą moralne zwycięstwo, ginąc w walce o wolność czy honor. To właśnie śmierć staje się kluczową kategorią obecną w ekspozycjach – nawet jeśli nie zawsze wypowiedzianą.
Bibliografia
Banks, M. (2009). Materiały wizualne w badaniach jakościowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Chwedoruk, R. (2018). Polityka historyczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
De Jong, S. (2013). Im Spiegel der Geschichten. Objekte und Zeitzeugenvideos in Museen des Holocaust und des Zweiten Weltkrieges. WerkstattGeschichte, 62.
Erll, A. (2018). Kultura pamięci. Wprowadzenie. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Goffman, E. (2012). Ramy fotografii. W: M. Bogunia-Borowska & P. Sztompka (red.), Fotospołeczeństwo. Antologia tekstów z socjologii wizualnej (s. 265–304). Kraków: Wydawnictwo Znak.
Katz, J. (2012). Stamped „Judenfrei”: The Holocaust on the territory of Nazi-occupied Estonia 1941–1944. Tallin: Jewish Community of Estonia.
Katz, J. (2016). The Jewish Community of Estonia: Revival Experience. Tallin: Jewish Community of Estonia.
Kącka, K. (2015). Polityka historyczna: kreatorzy, narzędzia, mechanizmy działania – przykład Polski. W: K. Kącka, J. Piechowiak-Lamparska & A. Ratke-Majewska (red.), Narracje pamięci: między polityką a historią (s. 59–80). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Kudela-Świątek, W. & Saryusz-Wolska, M. (2014). Zmysły. W: M. Saryusz-Wolska & R. Traba (red.), Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci (s. 554–556). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Laar, M. (2017). Estonia in World War II. Tallin: Grenader.
Landsberg, A. (2018). Ameryka, Holokaust i masowa kultura pamięci. W stronę radykalnej polityki empatii. W: P. Majewski & M. Napiórkowski (red.), Antropologia pamięci. Zagadnienia i wybór tekstów (s. 165–172). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Oztig, L.I. (2022). Holocaust museums, Holocaust memorial culture, and individuals: a Constructivist perspective. Journal of Modern Jewish Studies, 22(1), 1–22. DOI: 10.1080/14725886.2021.2011607.
Pomian, K. (2023). Muzeum. Historia światowa. 1. Od skarbca do muzeum. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Fundacja Terytoria Książki.
Ptak, P. (2014). Przekaz historyczny i jego narracja w miejscach pamięci. W: P. Trojański (red.), Auschwitz i Holokaust. Edukacja w szkole i w miejscu pamięci (s. 311–315). Oświęcim: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau.
Rose, G. (2010). Interpretacja materiałów wizualnych. Krytyczna metodologia badań nad wizualnością. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Snyder, T. (2015). Czarna ziemia. Holokaust jako ostrzeżenie. Kraków: Znak Horyzont.
Sontag, S. (2017). O fotografii. Kraków: Wydawnictwo Karakter.
Stocker, P.O. (2016). Holocaust Memory in Contemporary Estonia. Clashes of Victimhood. Baltic Worlds, 1–2, 16–25.
Sztyma, T. (2019). Muzea żydowskie w Europie – geneza i charakterystyka. Muzealnictwo, 60, 55–63. DOI: 10.5604/01.3001.0013.2023.
Taylor, N. (2018). Estonia. A Modern History. London: Hurst&Company.
Ubertowska, A. (2007). Świadectwo – trauma – głos. Literackie reprezentacje Holokaustu. Kraków: Universitas.
Weiss-Wendt, A. (2008). Why the Holocaust does not matter to Estonians. Journal of Baltic Studiesi, 39, 4, 475–497.
Weiss-Wendt, A. (2013). Victim of History: Perceptions of the Holocaust in Estonia. W: J.-P. Himka & B. Michlic (red.), Bringing the Dark Past to Light: The Reception of the Holocaust in Postcommunist Europe. Lincoln – London: University of Nebraska Press.
Winstone, M. (2017). Miejsca Holocaustu w Europie. Warszawa: Bellona.
Ziębińska-Witek, A. (2014). Muzeum. W: M. Saryusz-Wolska & R. Traba (red.), Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci (s. 246–251). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Ziębińska-Witek, A. (2020). Przeszłość w muzeach. Dwa modele reprezentacji. Analiza porównawcza Europejskiego Centrum Solidarności i Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Teksty Drugie. Teoria Literatury, krytyka, interpretacja, 4, 213–232. DOI: 10.18318/td.2020.4.12.
