Ideowo-symboliczny wymiar życia i działalności Aleksieja Nawalnego. Rosyjska inteligencja i społeczeństwo wobec władzy

Abstrakt

Aleksiej Nawalny, rosyjski opozycjonista i działacz antykorupcyjny, stał się symbolem oporu przeciwko autorytarnemu reżimowi Władimira Putina. Jego życie i działalność ucieleśniają sprzeciw jaki rosyjska inteligencja kierowała przeciwko opresyjnej władzy państwowej od zarania swojego istnienia. Prześledzenie historii rosyjskiej inteligencji pozwala stwierdzić, że wykorzystywane środki protestu i narzędzia mobilizacji społeczeństwa ewoluowały, jednak istota inteligencji pozostawała niezmienna. W centrum inteligenckiego etosu znajdowały się: głoszenie prawdy o rzeczywistości, występowanie w imieniu pokrzywdzonych i pozbawionych głosu, poświęcenie własnych interesów, a jeśli trzeba to również życia, w imię wyznawanych ideałów. W życiowej postawie i działalności Nawalnego odnajdziemy te cechy. Celem artykułu jest weryfikacja hipotezy, że Nawalny jako symbol walki z opresyjnym systemem politycznym odzwierciedla ideały inteligencji rosyjskiej w perspektywie historycznej. Odnosząc się do inteligencji jako grupy, która pełni funkcję mediatora – pośrednika między władzą polityczną a ludem/społeczeństwem postawimy pytanie o działania podejmowane przez Nawalnego w celu aktywizacji społeczeństwa oraz szanse na ich trwanie po śmierci aktywisty. Czy zainicjowany przezeń ruch ku wolności jednostki i demokracji systemu zostanie zahamowany, tak jak to się działo w przypadku poprzednich pokoleń inteligencji? Jaką rolę współcześnie odgrywa społeczeństwo w znanym już starciu między inteligencją a władzą? Czy nadal prezentuje postawę bierną, niechętną lub wrogą wobec działań opozycji, czy też wykazuje zaangażowanie? Jakie formy owo zaangażowanie przyjmuje: istnieje wyłącznie na poziomie deklaratywnym czy przekłada się na aktywność? Materiał źródłowy stanowią w pierwszej kolejności teksty Nawalnego: publikowane na stronie internetowej i blogu opozycjonisty, w formie publicznych wypowiedzi i wywiadów, filmy dokumentalne, raporty i komunikaty. Drugą grupę tekstów źródłowych stanowią wyniki badań opinii publicznej oraz dostępne statystyki dotyczące protestów. Posłużą one do zbadania postaw rosyjskiego społeczeństwa wobec Nawalnego z jednej strony, a Putina – z drugiej. Główną metodą badawczą jest content analysis z naciskiem na conceptual analysis. Uzupełniamy ją hermeneutyczną analizą tekstów. Wyniki badań wskazują na to, że Nawalny odzwierciedlił ideały rosyjskiej inteligencji – świadczą o tym zarówno publikowane przez niego treści, jak i wybór drogi życiowej, a zwłaszcza jej ostatniego etapu: aresztowania, nieugiętej postawy wobec reżimu i śmierci. Wyniki badań wskazują również na to, że rosyjskie społeczeństwo w ogromnej większości prezentuje postawę bierną, a zatem – powtarza się kulturowo znany schemat „dramatu rosyjskiej inteligencji”, osamotnionej w realizowaniu swojej misji, by przynieść społeczeństwu wolność.