Colonizations. Critical pedagogy in the period of political transformation in Poland – part 1
DOI:
https://doi.org/10.34767/PP.2021.01.01Keywords:
colonization, translation, critical pedagogy, critical theory, postmodernism, poststructuralism, educational ideology, pedagogical imagination, ecology of ideasAbstract
The research problem undertaken, taking the form of a question about the shape and course of the colonization of general pedagogy by critical pedagogy in the period of the political transformation in Poland, has its source in the need to recognize the current dynamics of our pedagogical imagination and also in the need to understand the phenomenon of the differentiation of critical pedagogy developed in individual Polish academic centers. The material prepared in 2017–2019 was divided into two articles. In the first, after a brief description of the title phenomenon, the author develops the problems of the critical theory of the Frankfurt school due to the importance of this issue for the formation of critical pedagogy, both in the American and Polish variants. The material prepared for publication was divided into two articles. In the first article, after a brief description of the title phenomenon, the author develops the problems of the critical theory of the Frankfurt school due to the importance of this issue for the formation of critical pedagogy, both in the American and Polish variants. An
equally important point of reference for the formation of native critical pedagogy is the issue of postmodernism, consisting of a number of issues such as late modernity, poststructuralism, deconstruction or the ethical turn. According to the author, the reconstruction of individual topics and threads in the field of the critical theory of the Frankfurt school or postmodernism is a good introduction to the presentation of the initial picture of the colonization of Polish general pedagogy by critical pedagogy, which process will be discussed in the second article. The research effort made is to provide knowledge useful for further research on the issues raised, for identifying the further fate of individual colonies of critical pedagogy, but also for some preliminary findings, which the author will present at the end of the second article.
References
Bachmann-Medick D. (2012). Cultural Turns. Nowe kierunki w naukach o kulturze. Przekł. K. Krzemieniowa. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Bailey L. (1996). Critical Theory and the Sociology of Knowledge. A Comparative Study in the Theory of Ideology. New York: Peter Lang.
Bauman Z. (1992). Nowoczesność i Zagłada. Przekł. F. Jaszuński. Warszawa: Masada.
Bauman Z. (2000). Kultura jako spółdzielnia spożywców. W: tegoż, Ponowoczesność jako źródło cierpień. Warszawa: Sic!
Bauman Z. (2004). Ponowoczesność. W: B. Szlachta (red.), Słownik społeczny. Kraków: WAM.
Beck U. (2004). Społeczeństwo ryzyka. W drodze ku innej nowoczesności. Przekł. S. Cieśla. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Bilińska-Suchanek E. (2003). Opór wobec szkoły. Dorastanie w perspektywie paradygmatu oporu. Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS.
Blake N., Masschelein J. (2002). Critical Theory and Critical Pedagogy. W: P. Brantlinger, W.B. Thesing (red.), A Companion to the Victorian Novel. Oxford:Blackwell.
Breuing M. (2011). Problematizing Critical Pedagogy. International Journal of Critical Pedagogy, Vol. 3.
Burzyńska A. (2001). „Przeciw interpretacji”, czyli burzliwe lata 60. W: tejże, Dekonstrukcja i interpretacja. Kraków: Universitas.
Burzyńska A. (2006). Anty-teoria literatury. Kraków: Universitas.
Czerepaniak-Walczak M. (1994). Między dostosowaniem a zmianą. Elementy emancypacyjnej teorii edukacji. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Dosse F. (2007). 1967–1968: Redakcyjne wrzenie. Przekł. Ł. Chomyn. W: K. Liszka, R. Włodarczyk (red.), Lektury poststrukturalistyczne. Wrocław: Chiazm.
Eisenstadt S.N. (2009). Utopia a nowoczesność. Porównawcza analiza cywilizacji. Przekł. A. Ostolski. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Foley J.A., Morris D., Gounari P., Agostinone-Wilson F. (2015). Critical Education, Critical Pedagogies, Marxist Education in the United States. Journal for Critical Education Policy Studies, 3.
Folkierska A. (1992). Etyczność a moralność w kontekście pytania o pedagogikę krytyczną. Kwartalnik Pedagogiczny, 2.
Foucault M. (1998). Nadzorować i karać. Narodziny więziennictwa. Przekł. T. Komendant. Warszawa: Aletheia.
Giddens A. (2002). Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności. Przekł. A. Szulżycka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Giddens A. (2008). Konsekwencje nowoczesności. Przekł. E. Klekot. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Giroux H.A. (1993). Pedagogika pogranicza w wieku postmodernizmu. W: Z. Kwieciński, L. Witkowski (red.), Spory o edukację. Dylematy i kontrowersje we współczesnych pedagogiach. Warszawa: IBE.
Giroux H.A. (1997). Culture and Rationality in Frankfurt School Thought: Ideological Foundations for a Theory of Social Education. W: tegoż, Pedagogy and the Politics of Hope. Theory, Culture, and Schooling. A Critical Reader. Boulder: Westview Press.
Giroux H.A. (2001). Critical Theory & Educational Practice. W: tegoż, Theory and Resistance in Education. A Pedagogy for the Opposition. New York: Bergin & Garvey.
Grzybowski P.P. (2014). Oczekiwania wobec szkoły w środowiskach defaworyzowanych. Freirowskie obrazki z Ameryki Łacińskiej. Studia Pedagogiczne, t. 68.
Habermas J. (2000). Filozoficzny dyskurs nowoczesności. Przekł. M. Łukasiewicz. Kraków: Universitas.
Horkheimer M. (1987a). Teoria tradycyjna a teoria krytyczna. Przekł. J. Łoziński. W: J. Łoziński (wyb.), Szkoła frankfurcka, t. 2, Warszawa: Kolegium Otryckie.
Horkheimer M. (1987b). Społeczna funkcja filozofii. Przekł. J. Doktór. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Horkheimer M. (2002). Zmierzch. Notatki z Niemiec 1931–1934. Przekł. H. Walentowicz. Warszawa: Książka i Wiedza.
Horkheimer M., Adorno T.W. (2010). Dialektyka oświecenia. Fragmenty filozoficzne. Przekł. M. Łukasiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Horkheimer M., Marcuse H. (1987). Filozofia a teoria krytyczna. Przekł. J. Łoziński. W: J. Łoziński (wyb.), Szkoła frankfurcka, t. 2. Warszawa: Kolegium Otryckie.
Jay M. (2016). Integracja psychoanalizy i marksizmu – przypadek Ericha Fromma. Przekł. M. Bachryj-Krzywaźnia. W: P. Jabłoński, R. Włodarczyk (red.), Fromm – aplikacje. Wrocław: Chiazm.
Jay M. (1973). The Dialectical Imagination. A History of the Frankfurt School and the Institute of Social Research 1923–1950. London: Heinemann Educational Books.
Kincheloe J.L. (2004). Critical Pedagogy. New York: Peter Lang.
Kincheloe J.L., McLaren P. (2009). Teoria krytyczna i badania jakościowe. Rewizja. Przekł. P. Pluciński. W: N.K. Denzin, Y.S. Lincoln (red.), Metody badań jakościowych, t. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kincheloe J.L., McLaren P., Steinberg S.R., Manzó L.D. (2018). Critical Pedagogy and Qualitative Research. Advancing the Bricolage. W: N.K. Denzin, Y.S.
Lincoln (red.), The SAGE Handbook of Qualitative Research, wyd. 5. Los Angeles – Melbourne: SAGE.
Koczanowicz L. (2011). Lęk nowoczesny. Eseje o demokracji i jej adwersarzach. Kraków: Universitas.
Koczanowicz L., Włodarczyk R. (2011). Współczesna filozofia społeczna. Rozmowy i eseje o społeczeństwie obywatelskim i etyce demokracji. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Kostyło H. (2017). Refleksja jako podstawa podmiotowości według antropologii Paula Freirego. Paedagogia Christiana, 2.
Krüger H.-H. (2007). Krytyczna nauka o wychowaniu. W: tegoż, Metody badań w pedagogice. Przekł. D. Sztobryn. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Kruszelnicki W. (2017). Teoria krytyczna a filozofia edukacji Henry’ego Giroux: pojęcie „kultury pozytywizmu”. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 2.
Kwaśnica R. (2007). Dwie racjonalności. Od filozofii sensu ku pedagogice ogólnej. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe DSWE TWP.
Kwieciński Z. (1994). Mimikra czy sternik? Dramat pedagogiki w sytuacji przesilenia formacyjnego. W: H. Kwiatkowska (red.), Ewolucja tożsamości pedagogiki. Warszawa: IHNOiT.
Kwieciński Z. (1995). Edukacja a kryzys i przesilenie monocentrycznego ładu politycznego (Szkic doświadczeń 1980–1989. Bilans pozostałości i zagrożeń). W: tegoż, Socjopatologia edukacji. Olecko: Mazurska Wszechnica Nauczycielska.
Kwieciński Z. (2000). Pedagogia przejścia i pogranicza. W: tegoż, Tropy – Ślady – Próby. Studia i szkice z pedagogii pogranicza. Poznań – Olsztyn: Edytor.
Kwieciński Z. (2010). Przedmowa: dyskurs konieczny. W: H.A. Giroux, L. Witkowski, Edukacja i sfera publiczna. Idee i doświadczenia pedagogiki radykalnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS.
Kwieciński Z. (2011). Pedagogika po przejściach – aspekty pozytywne. W: M. Nowak-Dziemianowicz, P. Rudnicki (red.), Pedagogika – zakorzenienie i transgresja. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe DSW.
Mannheim K. (1974). Człowiek i społeczeństwo w dobie przebudowy. Przekł. A. Rażniewski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
McLaren P. (2015). Pedagogika krytyczna – najważniejsze zagadnienia. W: tegoż, Życie w szkołach. Wprowadzenie do pedagogiki krytycznej. Przekł. A. Dziemianowicz-Bąk, J. Dzierzgowski, M. Starnawski. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe DSW.
Męczkowska A. (2006). Podmiot i pedagogika. Od oświeceniowej utopii ku pokrytycznej dekonstrukcji. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe DSWE TWP.
Melosik Z. (1995a). Postmodernistyczne kontrowersje wokół edukacji. Toruń – Poznań: Edytor.
Melosik Z. (1995b). Współczesne amerykańskie spory edukacyjne. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Melosik Z. (1996). Tożsamość, ciało i władza. Teksty kulturowe jako (kon)tekstypedagogiczne. Toruń – Poznań: Edytor.
Melosik Z. (2010). Recenzja w trybie refleksji na temat wpływu pedagogiki krytycznej na moją tożsamość naukową. W: H.A. Giroux, L. Witkowski, Edukacja i sfera publiczna. Idee i doświadczenia pedagogiki radykalnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS.
Melosik Z., Szkudlarek T. (1998). Kultura, tożsamość i edukacja. Migotanie znaczeń. Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS.
Milerski B., Karwowski M. (2016). Racjonalność procesu kształcenia, t. 2: Teoria i badanie. Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS.
Murphy M., Fleming T. (red.) (2012). Habermas, teoria krytyczna i edukacja. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe DSW.
Nowak M. (1993). Główne nurty filozofii wychowania. Kultura i Edukacja, 2.
Peters M. (1998). Introduction – Naming the Multiple: Poststructuralism and Education. W: tegoż (red.), Naming the Multiple. Poststructuralism and Education. London: Bergin & Garvey.
Piaget J. (1972). Strukturalizm. Przekł. St. Cichowicz. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Schnädelbach H. (2001). Transformacja teorii krytycznej. O Teorii działania komunikacyjnego Jürgena Habermasa. W: tegoż, Próba rehabilitacji animal rationale. Przekł. K. Krzemieniowa. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Sim S. (2007). Postmodernizm i filozofia. Przekł. K. Liszka, R. Włodarczyk. W: K. Liszka, R. Włodarczyk (red.), Lektury poststrukturalistyczne. Wrocław: Chiazm.
Śliwerski B. (1990). Antypedagogika jako alternatywna koncepcja radykalnej zmiany wychowania. W: Z. Kwieciński, L. Witkowski (red.), Ku pedagogii pogranicza. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
Śliwerski B. (1992). Antypedagogika. W: T. Szkudlarek, B. Śliwerski, Wyzwania pedagogiki krytycznej i antypedagogiki. Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS.
Śliwerski B. (1998). Antypedagogika – postpedagogika. W: tegoż, Współczesne teorie i nurty wychowania. Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS.
Śliwerski B. (2010). Pedagogika krytyczna widziana liberalnie. Glossa do książki H.A. Giroux i L. Witkowskiego. W: H.A. Giroux, L. Witkowski, Edukacja i sfera publiczna. Idee i doświadczenia pedagogiki radykalnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS.
Śliwerski B. (2015). Recepcja i aplikacje pedagogiki oraz psychologii krytycznej do badań nad racjonalnością edukacji szkolnej. W: R. Nowakowska-Siuta, B. Śliwerski, Racjonalność procesu kształcenia, t. 1: Studium z polityki oświatowej i pedagogiki porównawczej. Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS.
Stańczyk P. (2016). Interesy, ekonomia i emancypacja. O powrocie pedagogiki krytycznej do zagadnień społeczno-ekonomicznych i pojęciu interwencji. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 2.
Stańczyk P. (2017). Kolonializm, kolonizacja i dekolonizacja w filozofii wychowania Paulo Freirego. Kultura i Edukacja, 3.
Stanley W.B. (1993). Rekonstrukcjonizm i pedagogika krytyczna wobec reformy oświaty w erze postmodernizmu. Przekł. P. Kwieciński. W: Z. Kwieciński, L. Witkowski (red.), Spory o edukację. Dylematy i kontrowersje we współczesnych pedagogiach. Warszawa: IBE.
Starego K. (2016). Poza dyskurs kompetencji w edukacji krytycznej. „Trzeci termin” oraz Paula Freirego i Jaques’a Rancière’a idea dialogu „zapośredniczonego”. Forum Oświatowe, 28.
Steiner G. (2000). Po wieży Babel. Problemy języka i przekładu. Przekł. O. i W. Kubińscy. Kraków: Universitas.
Szacki J. (2002). Historia myśli socjologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Szahaj A. (2003). Co to jest postmodernizm?. W: M.A. Potocka (red.), Postmodernizm. Teksty polskich autorów. Kraków: inter esse.
Szahaj A. (2008). Teoria krytyczna szkoły frankfurckiej. Wprowadzenie. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Szczypiński G. (1994). Główne nurty pedagogiki niemieckiej. W: Z. Kwieciński (red.), Nieobecne dyskursy, cz. 4. Toruń: Wydawnictwo UMK.
Szkudlarek T. (1993a). Post-socjalistyczna edukacja a filozofia postmodernizmu. Kwartalnik Pedagogiczny, 1.
Szkudlarek T. (1993b). Wiedza i wolność w pedagogice amerykańskiego postmodernizmu. Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS.
Szkudlarek T. (2010). Po co nam dziś pedagogika krytyczna?. W: H.A. Giroux, Witkowski, Edukacja i sfera publiczna. Idee i doświadczenia pedagogiki radykalnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS.
Sztompka P. (2012). Nowoczesność i późna nowoczesność. W: tegoż, Socjologia. Analiza społeczeństwa. Kraków: Znak.
Walentowicz H. (2003). Tęsknota za lepszym. Historiozofia Maxa Horkheimera. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Walentowicz H. (2004). Ewolucja teorii krytycznej Maxa Horkheimera. Przegląd Filozoficzno-Literacki, 3.
Węc K. (2012). Psychoanaliza w dyskursie edukacyjnym. Radykalność humanistyczna teorii i praktyki pedagogicznej. Konteksty nie tylko Lacanowskie. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Witkowski L. (1993a). Wokół „krytycznej” socjologii edukacji. Socjologia Wychowania, 258.
Witkowski L. (1993b). W kręgu pedagogiki radykalnej (dekonstrukcja – walka – etyczność). W: Z. Kwieciński, L. Witkowski (red.), Spory o edukację. Dylematy i kontrowersje we współczesnych pedagogiach. Warszawa: IBE.
Witkowski L. (1998). Edukacja wobec sporów o (po)nowoczesność. Warszawa: IBE.
Witkowski L. (2007). Edukacja przez pryzmat teorii społecznej Jürgena Habermasa. W: tegoż, Edukacja i humanistyka. Warszawa: IBE.
Witkowski L. (2009). Jürgena Habermasa teoria działania komunikacyjnego i jej implikacje dla pedagogiki (wybrane tropy i paradoksy w retrospekcji). W: tegoż, Ku integralności edukacji i humanistyki II. Postulaty, postacie, pojęcia, próby. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Witkowski L. (2010). Tożsamość i zmiana. Epistemologia i rozwojowe profile w edukacji. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe DSW.
Witkowski L. (2012). Wokół pedagogiki krytycznej (retrospekcja i prospekcja na tle problemów i doświadczeń w pedagogice polskiej). Ars Educandi, 9.
Witkowski L. (2016). Konteksty i elementy ekologii umysłu, idei i wychowania według Gregory’ego Batesona. W: M. Jaworska-Witkowska, L. Witkowski (red.), Humanistyczne wyzwania ekologii umysłu. Gregory Bateson w Polsce. Warszawa: Fundacja na Rzecz Myślenia im. Barbary Skargi.
Witkowski L. (2019a). O stanie i problemach recepcji amerykańskiej pedagogiki radykalnej w Polsce. Próba świadectwa osobistego i refleksji o „doświadczeniu pokoleniowym”. W: H.A. Giroux, L. Witkowski, Edukacja i sfera publiczna. Idee i doświadczenia pedagogiki radykalnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS.
Witkowski L. (2019b). Relacje międzypokoleniowe jako wyzwanie poznawcze dla historii myśli pedagogicznej w Polsce (zarys problematyki). W: tegoż (red.), Dziedzictwo idei i pęknięcia międzypokoleniowe w pedagogice polskiej. Wprowadzenie do problemu. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Włodarczyk R. (2009). Lévinas. W stronę pedagogiki azylu. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Włodarczyk R. (2016). Ideologia, teoria, edukacja. Myśl Ericha Fromma jako inspiracja dla pedagogiki współczesnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS.
Włodarczyk R. (2019). Kolonizacja jako kategoria analityczna komparatystyki pedagogicznej. Przegląd Pedagogiczny, 2.
Włodarczyk R. (2021). Utopia i edukacja. Studia z filozofii, teorii edukacji i pedagogiki azylu. Wrocław: Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego.
Zielińska-Kostyło H. (2000). Paulo Freire i jego rozumienie sytuacji edukacyjnej. W: Z. Kwieciński (red.), Nieobecne dyskursy, cz. 4. Toruń: Wydawnictwo UMK.
Zielińska-Kostyło H. (2010). Uniwersalność przesłania „pedagogii uciśnionych” Paula Freirego. Rocznik Andragogiczny.
Znaniecki F. (1974). Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Downloads
Published
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
