Społeczno-demograficzne uwarunkowania samozarządzania chorobą przewlekłą w grupie osób starszych
DOI:
https://doi.org/10.34767/SZP.2024.02.12Słowa kluczowe:
samozarządzanie chorobą przewlekłą, samoopieka, osoby starsze, choroby przewlekłeAbstrakt
Samozarządzanie chorobą przewlekłą to proces, w którym człowiek, bazując na wiedzy i umiejętnościach zdobytych podczas edukacji terapeutycznej, podejmuje aktywność wzmacniającą zdrowie oraz sprawuje świadomą kontrolę nad swoją chorobą. Umiejętności wchodzące w zakres samodzielnego zarządzania chorobą przewlekłą to przede wszystkim: dysponowanie adekwatną wiedzą, rozpoznawanie i monitorowanie objawów choroby, aktywna postawa i pełne zaangażowanie w proces terapeutyczny, adaptacja do choroby i radzenie sobie z jej konsekwencjami oraz poczucie pewności siebie w interakcjach z personelem opieki zdrowotnej. Celem pracy była ocena społeczno-demograficznych uwarunkowań procesu samoopieki (self-management) w grupie badanych osób starszych w Polsce chorujących przewlekle. Badanie przeprowadzone zostało na grupie 400 przewlekle chorych respondentów (N = 400) w wieku 65 i więcej lat przy użyciu metody badawczej CATI (wspomaganego komputerowo wywiadu telefonicznego). Narzędziem badawczym był autorski kwestionariusz ankiety. Badani ocenili relatywnie wysoko swoją wiedzę dotyczącą choroby oraz pierwszych objawów, a także rozumieli informacje przekazywane im podczas wizyty lekarskiej. Argumentację związaną z autorytetem lekarza potwierdziły wyniki pytania 5, 9 oraz 10 – mimo iż ponad połowa respondentów przyznała, że leczenie zostało im narzucone przez lekarza, nie kwestionowali zaleceń lekarskich, jak i zasad zdrowego stylu życia. Krytyczne podejście seniorów potwierdziły natomiast wyniki pytania 6 oraz 8. Wśród zmiennych społeczno-demograficznych znacząco wpływających na proces
samozarządzania chorobą przewlekłą w grupie badanych seniorów były: poziom wykształcenia, deklarowany stan posiadanej wiedzy o chorobie, sytuacja materialna oraz stan cywilny.
Bibliografia
Adu, M.D., Malabu, U.H., Malau-Aduli, A.E., Malau-Aduli, B.S. Enablers and barriers to ef
fective diabetes self-management: a multi-national investigation. PloS One, 14(6) (2019).
Alexandre, K., Desrichard, O., Burnand, B., Peytremann-Bridevaux, I. Factors influencing self-management in adults with diabetes: an umbrella review protocol. JBI Evidence Synthesis, 15(11) (2017).
Alqahtani, J., Alqahtani, I. Self-care in the older adult population with chronic disease: concept analysis. Heliyon, 8(7) (2022).
Armitage, C.J., Conner, M. Social cognition models and health behaviour: a structured re
view. Psychology and Health, 15(2) (2000).
Ausili, D., Masotto, M., Dall’Ora, C., Salvini, L., Di Mauro, S. A literature review on selfcare of chronic illness: definition, assessment and related outcomes. Professioni Infermieristiche, 67(3) (2014).
Biostat.com.pl, http://www.biostat.com.pl (1.07.2024).
Byrne, G., Keogh, B., Daly, L. Self-management support for older adults with chronic illness: implications for nursing practice. British Journal of Nursing, 31(2) (2022).
Chia, F., Huang, W.Y., Huang, H., Wu, Ch.-E. Promoting healthy behaviors in older adults to optimize health-promoting lifestyle: an intervention study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(2) (2023).
Clark, N.M., Becker, M.H., Janz, N.K., Lorig, K., Rakowski, W., Anderson, L. Self--management of chronic disease by older adults: a review and questions for research. Journal of Aging and Health, 3(1) (1991).
DiMatteo, M.R. Social support and patient adherence to medical treatment: a meta-analysis. Health Psychology, 23(2) (2004).
Dineen-Griffin, S., Garcia-Cardenas, V., Williams, K., Benrimoj, S.I. Helping patients help themselves: a systematic review of self-management support strategies in primary health care practice. PloS One, 14(8) (2019).
Floriano, D.R., Tavares, D.M.D.S. Health self-care practices among community older adults with morbidity. Revista Brasileira de Enfermagem, 77(suppl. 4) (2022).
Godfrey, C.M., Harrison, M.B., Lysaght, R., Lamb, M., Graham, I.D., Oakley, P. Care of self – care by other – care of other: the meaning of self-care from research, practice, policy and industry perspectives. International Journal of Evidence-Based Healthcare, 9(11) (2011).
González-González, E., Requena, C. Self-care interventions of community-dwelling older adults: a systematic review and meta-analysis. Frontiers in Public Health, 11 (2023).
Grady, P.A., Gough, L.L. Self-management: a comprehensive approach to management of chronic conditions. American Journal of Public Health, 104(8) (2014).
Mackey, L.M., Doody, C., Werner, E.L., Fullen, B. Self-management skills in chronic disease management: what role does health literacy have? Medical Decision Making, 36(6) (2016).
Manzoli, L., Villari, P., Pirone, G.M., Boccia, A. Marital status and mortality in the elderly: a systematic review and meta-analysis. Social Science and Medicine, 64(1) (2007).
Mirczak, A. Health literacy level among elderly and chronic diseases self-management. Journal of Education, Health and Sport, 7(3) (2017).
López Díaz, A.L., Guerrero Gamboa, S. International perspective relative to Orem General Theory. Investigación y Educación en Enfermería, 24(2) (2006).
Navickas, R., Petric, V.-K., Feigl, A.B., Seychell, M. Multimorbidity: what do we know? What should we do? Journal of Comorbidit, 6(1) (2016).
Noohi, S., Karamitanha, F., Shoghli, A. Self-care ability of the elderly and related factors. Preventive Care in Nursing and Midwifery Journal, 12(4) (2022).
Orem, D.E. (1995). Nursing. Concepts of practice. With a contributed chapter by S.G. Taylor, K. McLaughlin Renpenning, 5 edition. St. Louis: Mosby-Year Book.
Panahi, S., Rathi, N., Hurley, J., Sundrud, J., Lucero, M., Kamimura, A. Patient adherence to health care provider recommendations and medication among free clinic patients. Journal of Patient Experience, 9 (2022).
Pincus, T., Esther, R., DeWalt, D.A., Callahan, L.F. Social conditions and self-management are more powerful determinants of health than access to care. Annals of Internal Medicine, 129(5) (1998).
Reynolds, Ch.F., Jeste, D.V., Sachdev, P.S., Blazer, D.G. Mental health care for older adults: recent advances and new directions in clinical practice and research. World Psychiatry, 21(3) (2022).
Ryan, P., Sawin, K.J. The individual and family self-management theory: background and perspectives on context, process, and outcomes. Nursing Outlook, 57(4) (2009).
Sabate, E. (2003). Adherence to long term therapies: evidence for action. Geneva: World Health Organization.
Sørensen, K., van den Broucke, S., Fullam, J., Doyle, G., Pelikan, J., Slonska, Z., (HLS-EU) Consortium Health Literacy Project European. Health literacy and public health: a systematic review and integration of definitions and models. BMC Public Health, 12 (2012).Thapa, P., Giridharan, B., Khanal, J., Adhikari, K. Exploring the relationship between self-management skills and demographic factors among managers in Kathmandu-based organizations. Modern Issues of Medicine and Management, 25(1) (2023).
Wieczorowska-Tobis, K., Kostka, T., Borowicz, A.M. (ed.) (2011). Fizjoterapia w geriatrii. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Xie, Z., Liu, K., Or, C., Chen, J., Yan, M., Wang, H. An examination of the socio-demographic correlates of patient adherence to self-management behaviors and the mediating roles of health attitudes and self-efficacy among patients with coexisting type 2 diabetes and hy
pertension. BMC Public Health, 20 (2020)
