Wybrane cechy osobowości i czynniki organizacyjne środowiska pracy a wypalenie zawodowe wśród operatorów numerów alarmowych – wyniki badania pilotażowego
DOI:
https://doi.org/10.34767/SZP.2023.01.16Słowa kluczowe:
wypalenie zawodowe, Operator Numerów Alarmowych;, 112, klimat organizacyjny, osobowościowe wyznaczniki pracyAbstrakt
Zjawisko wypalenia zawodowego z uwagi na doniosłe konsekwencje zarówno na poziomie jednostki, jak i organizacji wzbudza zainteresowanie coraz szerszych grup specjalistów, nie tylko psychologów, ale także lekarzy. Tendencję tę potwierdza zaklasyfikowanie w ICD w 2019 roku wypalenia zawodowego jako syndromu zawodowego. W związku ze wspomnianymi konsekwencjami ponoszonymi na skutek rozwoju zjawiska, wielu badaczy pragnie ustalić czynniki ryzyka rozwoju wypalenia zawodowego, by w dalszej perspektywie skutecznie mu zapobiegać. W tym obszarze zdania są podzielone. Wyłaniają się jednak dwa dominujące stanowiska – jedno, które przypisuje większą wagę czynnikom osobowościowym, drugie uznające za bardziej istot-
ne czynniki organizacyjne. W związku z tym celem niniejszego opracowania jest zweryfikowanie, czy istnieje i jeśli tak, to jaka jest zależność między osobowościowymi wyznacznikami pracy i percepcją klimatu organizacyjnego a wypaleniem zawodowym? Ponadto postanowiono sprawdzić, czy zmienne socjodemograficzne, takie jak: staż pracy, płeć, wykształcenie, posiadanie hobby, status związku i posiadanie potomstwa w sposób istotny statystycznie różnicują poziom wypalenia zawodowego? Badaniem pilotażowym objęto 100 Operatorów Numerów Alarmowych z czterech Centrów Powiadamiania Ratunkowego o zróżnicowanej wielkości pod względem liczby zatrudnienia i usytuowanych w różnych częściach Polski. Dane uzyskane w wyniku badania kwestionariuszami LBQ, BIP oraz autorską ankietą dotyczącą danych socjodemograficznych potwierdziły występowanie bardzo dużej ilości istotnych statystycznie związków między klimatem organizacyjnym a wypaleniem zawodowym i mniej istotnych statystycznie zależności między cechami osobowości a wypaleniem zawodowym. Ponadto ustalono, że zmienne socjodemograficzne w niewielkim stopniu istotnie różnicują poziom wypalenia zawodowego w badanej grupie.
Bibliografia
Cherniss, C. (1980). Professional burn-out in human service organizations. New York: Praeger.
Cox, T., Ferguson, E. (1991). Individual differences, stress and coping . W: C.L. Cooper, R. Payne (red.), Personality and stress: Individual differences in the stress process. Chichester: Wiley.
Durniat, K. Kwestionariusz Klimatu Organizacyjnego Rosenstiela i Boegela – polska adaptacja i normalizacja. Studia Oeconomica Posnaniensia, 3 (6). (2018).
Fengler, J. (2000). Pomaganie męczy. Wypalenie w pracy zawodowej. Gdańsk: GWP.
Gould, D.D., Watson, S.L., Price, S.R., Valliant, P.M. The relationship between burnout and coping in adult and young offender center correctional officers: An explorary investigation . Psychological Service, 1 (10). (2013).
Hoeksma, J.H., Guy, J.D., Brown, C.K., Brady, J.L. The relationship between psychotherapist burnout and satisfaction with leisure activities. Psychotherapy in Private Practice, 4 (12). (1993).
Jaworowska, A. (2014). LBQ Kwestionariusz Wypalenia Zawodowego. Massimo Santinello. Podręcznik. Polska Normalizacja. Warszawa: PTP.
Jaworska, A., Brzezińska, U. (2014). Bochumski Inwentarz Osobowościowych Wyznaczników Pracy. Podręcznik. Polska Normalizacja. Warszawa: PTP.
Kantas, A., Vassilaki, E. Burnout in Greek teachers: Main findings and validity of the Maslach Burnout Inventory. Work and Stress, 11 (1997).
Kirenko, J., Zubrzycka-Maciąg, T. (2011). Współczesny nauczyciel. Studium wypalenia zawodowego. Lublin: UMCS.
Kliś, M., Kossewska, J. (1998). Cechy osobowości nauczycieli a syndrom wypalenia zawodowego. Psychologia Wychowawcza, 2 (1998).
Krawulska-Ptaszyńska, A. Analiza czynników wypalenia zawodowego u nauczycieli szkół średnich. Przegląd Psychologiczny, 35 (1992).
Lewandowska, A., Litwin, B. Wypalenie zawodowe jako zagrożenie w pracy pielęgniarki. Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie, 3 (55). (2009).
Lubrańska, A. Klimat organizacyjny a doświadczanie wypalenia zawodowego. Medycyna Pracy, 6 (62). (2011).
Lubrańska, A. Klimat organizacyjny jako wyznacznik emocjonalnych doświadczeń pracowników. Zarządzanie Zasobami Ludzkimi, 1 (2014).
Mańkowska, B. (2013). Podmiotowe korelaty wypalenia zawodowego pracowników socjalnych miejskich ośrodków pomocy społecznej. W: M. Teodorczyk (red.), Koordynacja na rzecz aktywnej integracji. Widzieć – rozumieć – pomagać. Przykłady rozwiązań stosowanych w codziennej pracy pracownika socjalnego. Warszawa: Instytut Rozwoju Służb Społecznych.
Mańkowska, B. (2015). Podmiotowe i organizacyjne wyznaczniki wypalenia zawodowego pracowników pomocy społecznej. Przegląd Psychologiczny, 1 (58). (2015).
Mańkowska, B. (2016). Wypalenie zawodowe. Źródła, mechanizmy, zapobieganie. Gdańsk: Harmonia Uniwersalis.
Maslach, C. What we learned about bournout and health? Psychol Health, 16 (2011).
Maslach, C. Engagement research: Some thoughts from a burnout perspective. European Journal of Work and Organizational Psychology, 20 (2011).
Maslach, C., Jackson, S. The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behavior, 2 (1981).
Maslach, C., Leiter, M. (2010). Pokonać wypalenie zawodowe: sześć strategii poprawiania relacji z pracą, przekł. K. Braksal. Warszawa: Wolteres Kluwer.
Maslach, C., Leiter, M. (2022). The Burnout Challenge. Managing People’s Relationships with Their Jobs. London: Harvard University Press.
Maslach, C., Schaufeli, W.B., Leiter, M. Job Burnout. Annual Review of Psychology, 52 (2001).
Mills, L.B., Huebner, E. A Prospective Study of Personality Characteristics, Occupational Stressors, and Burnout Among School Psychology Practitioners. Journal of School Psychology, 1 (36). (1998).
Ogińska-Bulik, N. Wsparcie społeczne jako bufor chroniący menadżerów przed negatywnymi skutkami stresu w pracy. Zeszyty naukowe WSHE w Łodzi. Psychologia Zdrowia, 1 (2004).
Ogińska-Bulik, N. (2006). Stres zawodowy w zawodach usług społecznych. Źródła, konsekwencje, zapobieganie. Warszawa: Difin.
Ogińska-Bulik, N. Perceived job stress, personality traits and burnout syndrome in police officers. Polish Journal of Applied Psychology Volume, 2 (11). (2013).
Piątek, J. (1998). Stres pomaga ludziom w kryzysach. Nowiny Psychologiczne, 1 (1998).
Pines, A.M., Aronson E. (1988). Career burnout: Causes and cures. New York: Free Press.
Pines, A.M. (1996). Couple burnout: Causes and cures. New York: Routledge.
Piotrowski, A. (2010). Stres i wypalenie zawodowe funkcjonariuszy Służby Więziennej. Warszawa: Diffin.
Rosenstiel, L., Bogel, R. (1992). Betriebsklima geht jeden an. Bayerischer Staatsministerium für Arbeit. München: Familie und Sozialordnung.
Rosenstiel, L., Bögel, R. (2003). Betriebsklima und Organisationsklima, Grundlagen der Organisationspsychologie. Basiswissen und Anwendungshinweise, Fünfte Auflage , Stuttgart: Schaffer – PoeschelVerlag.
Santinello, M. (2014). Kwestionariusz Wypalenia Zawodowego Link. Warszawa: PTP.
Schaufeli, W.B., Enzmann, D. (1998). The burnout companion to study and practice. A critical analysis. London: Taylor and Francis.
Sęk, H. (1994). Wypalenie zawodowe u nauczycieli. Społeczne i podmiotowe uwarunkowania. W: J. Brzeziński, L. Witkowski (red.), Edukacja wobec zmiany społecznej. Poznań–Toruń: Edytor.
Sęk, H. (1996). Wypalenie zawodowe – psychologiczne mechanizmy i uwarunkowania. Poznań: Zakład Wydawniczy K. Domke.
Sęk, H. (red.) (2011). Wypalenie zawodowe. Przyczyny i zapobieganie. Warszawa: Wyd. Nauk. PWN.
Sęk, H., Cieślak, R. (2004). Wsparcie społeczne – sposoby definiowania, rodzaje i źródła wsparcia, wybrane koncepcje teoretyczne. W: I. Heszen – Niejodek, H. Sęk (red.), Psychologia zdrowia. Warszawa: Wyd. Nauk. PWN.
Simionato, G.K., Simpson, S.G. Personal risk factors associated with burnout among psychotherapists: A systematic review of the literature. Journal of Clinical Psychology (2018).
Strykowska, M., Trzeciakowska A. (1994). Wsparcie społeczne a satysfakcja z pracy i wypalenie zawodowe się kobiet. Przegląd Psychologiczny, 37 (1994).
Suzuki, E., Saito, E., Tagaya, A, Mihara. R, Maruyama, A., Azuma, T., Sato, C. (2009). Relationship between assertiveness and burnout among nurse managers. Japan Journal of Nursing Science 6(2), s.71-81
Świętochowski, R. (2008). Klimat organizacyjny jako istotna właściwość miejsca pracy.
W: H. Skłodowski (red.), Polskie doradztwo dla młodzieży — idea czy rzeczywistość. Łódź: SWSPiZ.
Terelak, J. F. (2005). Stres organizacyjny. Koncepcje, przyczyny, symptomy i sposoby radzenia sobie. Warszawa: WSM SIG.
Tucholska, S. (2009). Wypalenie zawodowe u nauczycieli. Psychologiczna analiza zjawiska i jego osobowościowych uwarunkowań, wyd. 2 popr. Lublin: KUL.
Wilczek-Rużycka, E. (2014). Wypalenie zawodowe pracowników medycznych. Warszawa: Wolters Kluwer.
Włodarczyk, D., Obacz, W. Perfekcjonizm, wybrane cechy demograficzne i zawodowe jako predyktory wypalenia zawodowego u pielęgniarek pracujących na bloku operacyjnym. Medycyna Pracy, 6 (64). (2013).
Zbyrad, T. (red.). (2008). Wypalenie zawodowe pracowników służb społecznych. Stalowa Wola: KUL.
