Rola płci, doświadczeń związanych z pandemią i jakości snu w wyjaśnianiu poziomu lęku przed COVID-19 u studentów polskich uczelni wyższych
DOI:
https://doi.org/10.34767/SZP.2024.01.08Słowa kluczowe:
lęk przed koronawirusem, jakość snu, studenci, szkolnictwo wyższe, pandemia, COVID-19Abstrakt
Okres pandemii COVID-19 był czasem wielu zmian wymagają-cych ciągłego dostosowywania się do pojawiających się okoliczności. Szczególnie dotknęły one szkolnictwo wyższe, gdyż środowisko studenckie zmagało się z trudnościami w przystosowaniu się do całkiem nowej formuły, tj. nauczania zdalnego. Nieprzewidywalność sytuacji, w jakiej znalazła się grupa młodych uczących się osób, mogła oddziaływać na ich sferę snu oraz na sposób przeżywania sytuacji pandemii, skutkując odczuwanym lękiem przed COVID-19. Celem badań było sprawdzenie, czy doświadczenia związane z pandemią COVID-19 (bycie chorym, znajomość osoby zmarłej na COVID-19, zaszczepienie się przeciwko tej chorobie albo posiadanie chorób współistniejących) oraz jakość snu studentów pozwalają wyjaśnić poziom lęku przed koronawirusem. W badaniach zastosowano polską adaptację Skali Lęku przed Koronawirusem FCV-19S, Kwestionariusz Jakości Snu Pittsburgh (PSQI) oraz ankietę w opracowaniu własnym. Do analiz włączono 121 studentów polskich uczelni (w tym 91 kobiet) w wieku 18–30 lat. Istotnymi predyktorami lęku przed COVID-19 okazały się jakość snu i płeć. Kobiety w porównaniu do mężczyzn oraz osoby z niższą jakością snu wykazywały istotnie wyższy poziom lęku. Można więc uznać, że w określaniu poziomu lęku bardziej znaczące były obecny stan psychofizyczny i płeć niż doświadczenia związane z pandemią COVID-19.
Bibliografia
Ahorsu, D.K., Lin, C.Y., Imani, V., Saffari, M., Griffiths, M.D., Pakpour, A.H. The Fear of COVID-19 Scale. Development and initial validation. International Journal of Mental Health and Addiction, 20 (2020).
Alimoradi, Z., Ohayon, M.M., Griffiths, M.D., Lin, C.Y., Pakpour, A.H. Fear of COVID-19 and its association with mental health-related factors: systematic review and meta-analysis. The British Journal of Psychiatry Open, 8(2) (2022).
Batorski, D., Olcoń-Kubicka, M. Prowadzenie badań przez internet – podstawowe zagadnienia metodologiczne. Studia Socjologiczne, 3(182) (2006).
Błońska, B.K., Gotlib, J. Występowanie zaburzeń snu u studentów. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków, 4 (2012).
Brown, F.C., Buboltz, W.C., Soper, B. Relationship of sleep hygiene awareness, sleep hygiene practices and sleep quality in university students. Behavioral Medicine, 28(1) (2002).
Buysse, D.J., Reynolds 3rd, C.F., Monk, T.H., Berman, S.R., Kupfer, D.J. The Pittsburgh Sleep Quality Index: a new instrument for psychiatric practice and research. Psychiatry Research, 28(2) (1989).
Cao, W., Fang, Z., Hou, G., Han, M., Xu, X., Dong, J., Zheng, J. The psychological impact of the COVID-19 epidemic on college students in China. Psychiatry Research, 287 (2020).
Chodkowska, M., Kazanowski, Z., Parchomiuk, M., Szabała, B., Chodkowski, Z. (2021). Konsekwencje edukacji zdalnej w ocenie studentów kierunków społecznych i humanistycznych. Raport z badań. Lublin–Rzeszów: UMCS, UR.
Deng, J., Zhou, F., Hou, W., Silver, Z., Wong, C.Y., Chang, O., Drakos, A., Zuo, Q.K., Huang, E. The prevalence of depressive symptoms, anxiety symptoms and sleep disturbance in higher education students during the COVID-19 pandemic: a systematic review and meta-analysis. Psychiatry Research, 301 (2021).
Długosz, P. (2020). Raport z badań: „Krakowscy studenci w sytuacji zagrożenia pandemią koronawirusa”. Kraków: UKEN.
Dongol, E., Shaker, K., Abbas, A., Assar, A., Abdelraoof, M., Saady, E., Hassan, A., Youssef, O., Essam, M., Mahmoud, M., Leschziner, G. Sleep quality, stress level and COVID-19 in university students; the forgotten dimension. Sleep Science, 15(2) (2022).
Dymecka, J. Psychospołeczne skutki pandemii COVID-19. Neuropsychiatria i Neuropsychologia, 16(1–2) (2021).
Feingold, A. Gender differences in personality: a meta-analysis. Psychological Bulletin, 116(3) (1994).
Gambin, M., Sękowski, M., Woźniak-Prus, M., Cudo, A., Hansen, K., Gorgol, J. Huflejt-Łukasik, M., Kmita, G., Kubicka, K., Łyś, A.E., Maison, D., Oleksy, T.Wnuk, A. (2020). Uwarunkowania objawów depresji i lęku uogólnionego u dorosłych Polaków w trakcie epidemii COVID-19 – raport z pierwszej fali badania podłużnego, https://psych.uw.edu.pl/wp-content/uploads/sites/8/2022/08/Uwarunkowania_objawow_depresji_leku_w_trakcie_pandemii_raport.pdf (6.12.2023).
Grodzicki, M., Grzymała-Moszczyńska, J., Kostera, M., Lubacha, J., Krzemińska, K., Łapniewska, Z., Stachurski, A., Szafarczyk, L., Wójcik, G. (2020). W jaki sposób pandemia COVID-19 wpływa na sytuację ekonomiczną i psychospołeczną studentów? Diagnoza i rekomendacje. Kraków: UJ.
Gruszczyńska, E., Bąk-Sosnowska, M., Plinta, R. Zachowania zdrowotne jako istotny element aktywności życiowej człowieka. Stosunek Polaków do własnego zdrowia. Hygeia Public Health, 50(4) (2015).
Grzelczak, A.U., Smektała, N., Sobczyk, P. Wpływ nauczania w formie zdalnej w pandemii COVID-19 na motywację do nauki studentów uczelni wyższych w kontekście teorii A. Maslowa. Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Organizacja i Zarządzanie, 87 (2023).
Gupta, R., Grover, S., Basu, A., Krishnan, V., Tripathi, A., Subramanyam, A., Nischal, A. Hussain, A., Mehra, A., Ambekar, A., Saha, G., Mishra, K.K., Bathla, M., Jagiwala, P., Midha, P.K. Daga, R., Tikka, S.K., S., Sarkhel, S., Padhy, S.K., Sahoo, S., Satyanarayana Rao, T.S., Dubey, V., Menon, V., Chhabra, V., Lahan, V., Avasthi, A. Changes in sleep pattern and sleep quality during COVID-19 lockdown. Indian Journal of Psychiatry, 62(4) (2020).
Guszkowska, M., Bodasińska, A. Fear of COVID-19 and future anxiety among Polish university students during a pandemic. Health Psychology Report, 11(3) (2023).
Hajduk, A. (2015). Subiektywna jakość snu u chorych na toczeń rumieniowaty układowy. Niepublikowana praca doktorska. Gdańsk: GUMed.
Hamer, K., Baran, M. Młodzi dorośli podczas pandemii COVID-19. W: K. Skarżyńska (red.), Młodzi dorośli: identyfikacje, postawy, aktywizm i problemy życiowe. Warszawa: Wyd. Instytutu Problemów Współczesnej Cywilizacji im. Marka Dietricha.
Izdebski, P., Jurga, M., Kosiol, M. Bilans życiowy a postawa wobec śmierci w późnej dorosłości. Gerontologia Polska, 20(4) (2012).
Jahrami, H.A., Alhaj, O.A., Humood, A.M., Alenezi, A.F., Fekih-Romdhane, F., AlRasheed, M., Saif, Z.Q., Bragazzi, N.L., Pandi-Perumal, S.R, BaHammam, A.S., Vitiello, M.V. Sleep disturbances during the COVID-19 pandemic: a systematic review, meta-analysis, and meta-regression. Sleep Medicine Reviews, 62 (2022).
Jastrzębski, J. Emocjonalne i religijne uwarunkowania lęku przed śmiercią u młodzieży akademickiej. Studia Psychologica, 2 (2001).
Kocevska, D., Blanken, T.F., Van Someren, E.J.W., Rösler, L. Sleep quality during the COVID-19 pandemic: not one size fits all. Sleep Medicine, 76 (2020).
Kornaszewska, M. Czynniki kształtujące różnice w emocjonalności kobiet i mężczyzn. Studia Psychologica, 3 (2002).
Krishnan, H.C., Lyons, L.C. Synchrony and desynchrony in circadian clocks: impacts on learning and memory. Learning and Memory, 22(9) (2015).
Kureń, A. (2023). Regeneracja po treningu – dlaczego jest tak ważna? Centrumrespo.pl, https://centrumrespo.pl/trening/regeneracja-po-treningu/ (11.12.2023).
Łangowska-Marcinowska, K. Nauczanie zdalne (e-learning) cechą nowoczesnych technologii w edukacji. Pedagogika Przedszkolna i Wczesnoszkolna, 2(16) (2020).
Mallampalli, M.P., Carter, C.L. Exploring sex and gender differences in sleep health. A Society for Women’s Health Research Report. Journal of Women’s Health, 23(7) (2014).
Marelli, S., Castelnuovo, A., Somma, A., Castronovo, V., Mombelli, S., Bottoni, D., Leitner, C. Fossati, A., Ferini-Strambi, L. Impact of COVID-19 lockdown on sleep quality in uni-versity students and administration staff. Journal of Neurology, 268(1) (2021).
Mazur, J. (2021). Nauczanie zdalne. Oswojenie (nie)znanego. Wpływ pandemii COVID-19 na szkolnictwo wyższe. Warszawa: DELab UW, Inkubator UW, https://eduhack.iuw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/01/PL-Raport_Nauczanie-zdalne-Oswojenie-nieznanego-Wplyw-pandemii-COVID-19-na-szkolnictwo-wyzsze.pdf (1.03.2023).
Modena, C.F., Kogien, M., Marcon, S.R., Demenech, L.M., Nascimento, F.C.D.S., Carrijo, M.V.N. Factors associated with the perception of fear of COVID-19 in university students. Revista Brasileira de Enfermagem REBEn. Supplementary Edition 1: Coronavirus/COVID-19, 75 (2022).
Nowakowska, I., Pisula, E. (2020). Skala Lęku przed Koronawirusem FCV-19S (Ahorsi in., 2020) – polskie tłumaczenie. Frankfurt: OSF Storage.
Osmańska, M., Borkowska, A., Makarewicz, R. Ocena jakości życia, nasilenia cech lęku i depresji u pacjentów ze złośliwym zarodkowym nowotworem jądra w trakcie chemioterapii i po zakończonym leczeniu onkologicznym. Psychiatria Polska, 44(4) (2010).
Przyborowska, B., Błajet, P., Fopka-Kowalczyk, M. The well-being of the academic community during the COVID-19 pandemic. Przegląd Badań Edukacyjnych, 2(40) (2023).
Przybylski, R. Mental health of medical workers during COVID-19 pandemic – literature review. Psychiatria Polska, 56(2) (2022).
Pużyński, S., Rybakowski, J., Wciórka, J. (red.). (2012). Psychiatria. Tom 1. Podstawy psychiatrii. Wrocław: Edra Urban & Partner.
Richter, S.A., Ferraz‐Rodrigues, C., Schilling, L.B., Camargo, N.F., Nunes, M.L. Effects of the COVID‐19 pandemic on sleep quality in children and adolescents: a systematic review and meta‐analysis. Journal of Sleep Research, 32(1) (2023).
Robillard, R., Dion, K., Pennestri, M.H., Solomonova, E., Lee, E., Saad, M., Murkar, A. Godbout, R., Edwards, J.D., Quilty, L., Daros, A.R., Bhatla, R., Kendzerska, T. Profiles of sleep changes during the COVID‐19 pandemic. Demographic, behavioural and psychological factors. Journal of Sleep Research, 30(1) (2021).
Romaniuk, M.W., Łukasiewicz-Wieleba, J. (2020). Raport z badań. Zdalna edukacja kryzysowa w APS w okresie pandemii COVID-19. Warszawa: APS.
Shah, K., Mann, S., Singh, R., Bangar, R., Kulkarni, R. Impact of COVID-19 on the mental health of children and adolescents. The Cureus Journal of Medical Science, 12(8) (2020).
Simon, E.B., Rossi, A., Harvey, A.G., Walker, M.P. Overanxious and underslept. Nature Human Behavior, 4 (2020).
Skalski, S. Obawy studentów związane z pandemią koronawirusa SARS-CoV-2. Edukacja. Terapia. Opieka, 3 (2021).
Skalski, S. Mental health during the third wave of the pandemic in Poland. Polskie Forum Psychologiczne, 28(2) (2023).
Spoormaker, V.I., Schredl, M., Van den Bout, J. Nightmares: from anxiety symptom to sleep disorder. Sleep Medicine Reviews, 10(1) (2006).
Uhde, T.W., Cortese, B.M., Vedeniapin, A. Anxiety and sleep problems: emerging concepts and theoretical treatment implications. Current Psychiatry Reports, 11(4) (2009).
Wang, C., Pan, R., Wan, X., Tan, Y., Xu, L., Ho, C.S., Ho, R.C. Immediate psychological responses and associated factors during the initial stage of the 2019 coronavirus disease (COVID-19) epidemic among the general population in China. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(5) (2020).
Wang, F., Zhang, L., Ding, L., Wang, L., Deng, Y. (2022). Fear of COVID-19 among college students: a systematic review and meta-analysis. Frontiers in Public Health, 10 (2022).
Wang, Y., Guang, Z., Zhang, J., Han, L., Zhang, R., Chen, Y., Chen, Q., Liu, Z., Gao, Y., Wu, R., Wang, S. Effect of sleep quality on anxiety and depression symptoms among college students in China’s Xizang region: the mediating effect of cognitive emotion regulation. Behavioral Sciences, 13(10) (2023).
Wojciszke, B. Psychologiczne różnice płci. Wszechświat, 113(1–3) (2012).
Ziopaja, N. (2022). Samopomocownik. Pielęgnuj swoje zdrowie psychiczne. Kraków: Znak Koncept.
